ရခိုင်လူမျိုးသမိုင်းအကျဉ်းနှင့် မင်းဆက်များ

ရခိုင္လူမ်ိဳးတို႔ သည္ ၄င္းတို႕၏ ဇာတိေနရပ္ျဖစ္ေသာ နတ္ျမစ္၀မွ ေမာ္တင္စြန္း (ယခု ဧရာ၀တီတိုင္း) အထိ ရွည္လ်ားသည့္ ရခိုင္ကမ္းေျမာင္ ေဒသ တစ္ေလွ်ာက္တြင္ေနထိုင္ၾကသည္။ရခိုင္ကမ္းေျမာင္ေဒသ သို႕မဟုတ္ ရခိုင္ျပည္ သည္ ေခတ္အဆက္ဆက္ ရခိုင္ဘုရင္မ်ား အုပ္စိုးရာ သီးျခား လြတ္လပ္သည့္ တိုင္းျပည္ ျဖစ္ခဲ့၏။ 

       ရခိုင္ဘုရင္မ်ား လက္ထက္တြင္ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ႏိုင္ငံ၊ စစ္တေကာင္းေဒသ ႏွင့္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ ၾတိပူရ ေဒသတို႕သည္ ရခိုင္ျပည္၏ လက္ေအာက္ခံ ျဖစ္ခဲ့သျဖင့္       ထိုစဥ္ကလကပင္ ရခိုင္ လူမ်ိဳး အခ်ိဳ႕သည္ အုပ္ခ်ဳပ္သူ လူတန္းစားအျဖစ္ ဘဂၤလားေဒသႏွင့္ ၾတိပူရေဒသတို႕ တြင္လည္း အစဥ္အဆက္ ေနထိုင္ခဲ့ၾကျပီးယေန႕ထက္တိုင္ ေနထိုင္ၾကဆဲလည္း ျဖစ္သည္။ ျမန္မာ့လူဦးေရ၏ ေလးရာခိုင္ႏွဳန္းႏွင့္ အထက္သည္ ရခို္င္လူမ်ိဳးတို႔ျဖစ္သည္။

ေနာက္ခံ သမိုင္းေၾကာင္းႏွင္႔ ေပၚေပါက္လာပံု
----------------------------------------------------- ရခို္င္ဆိုေသာ စကားသည္ ပါဠိ စကားမွ ဆင္းသက္လာသည္။ ရကၡိတ (အမ်ိဳးကို ေစာင့္ေရွာက္သူ) ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ ရကၡိဳင္ဆုိေသာ နာမ၀ိေသသအတုိင္း"အမ်ိဳးသီလ၊ ႏွစ္ဌါနကို၊ျပည့္၀မဏၰိဳင္ ၊ေစာင့္စြမ္းႏုိင္သည္ ရခုိင္နာမ ဘဲြ.့မည္လွျဖင့္ အနႏာၱသညွာေခၚအပ္ရာတည္း"လုိ့လည္း သွ်င္ရာဂိႏၵေမာ္ကြန္းတြင္ ဖြင့္ဆုိထားရွိေၾကာင္းကုိ ေတြ.ရွိႏုိင္သည္။

ပ်ဴ ႏွင့္အႏြယ္တူ ကမ္းယံ လူမ်ိဳးမ်ား ျမန္မာႏိုင္ငံဧရာ၀တီျမစ္၀ွမ္း ေဒသဘက္ သို့၀င္ေရာက္သည့္ အခ်ိန္ကာလ ေလာက္မွာပင္ အေနာက္တိဗက္အႏြယ္၀င္ အျခား လူမ်ိဳးစုမ်ားသည္လည္းရခိုင္ ကမ္းရိုးတန္း ေဒသမ်ားသို႔ ့အိႏၵိယႏိုင္ငံ အေရွ႔ပိုင္းေဒသ မ်ားဘက္မွ ၀င္ေရာက္လာၾကသည္။ ရခိုင္ကမ္းရိုးတန္းေဒသႏွင့္ သက္ဆိုင္သည့္ သမိုင္းမ်ားကို ေလ့လာသည့္ အခ ါ ေရွးအက်ဆံုး မင္းဆက္မ်ားႏွင့္ တိုင္းျပည္ နယ္ပယ္မ်ားသည္ စစ္ေတြပတ္၀န္းက်င္ ေဒသတ၀ိုက္ေလာက္တြင္ အေျခခံသည္ကို အမ်ားဆံုးေတြ႔ရွိရသည္။
ရခိုင္ကမ္းရိုးတန္းေတာင္ပိုင္း ေဒသမ်ား သို႔၀င္ေရာက္ ေျခခ်သည့္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမ်ားမွာ ပ်ဴႏွင့္ အႏြယ္တူကမ္းယံ လူူမ်ိဳးမ်ား သည္ ဧရာ၀တီျမစ္၀ွမ္း အရပ္ေဒသမ်ားမွတဆင့္ ၀င္ေရာက္ လာဖြယ္ရာရွိသည္။ ရခိုင္ရာဇ၀င္ေဟာင္းမ်ား၌ ေရးသား ေဖၚျပထားသည္မွာ ဗုဒၶပြင့္ေတာ္ မမူမွီ လြန္ခဲ့သည့္ႏွစ္ ေပါင္း ၅၀၀၀ ေက်ာ္ေလာက္မွ စ၍ဓည၀တီ ကို တည္ေထာင္သည့္ မာရယု မင္းဆက္ ၅၄ ဆက္မ်ွ စိုးစံခဲ့ေၾကာင္း ဒုတိယအႀကိမ္ ဓည၀တီကိုတည္ေထာင္သည့္ကံရာဇာႀကီး မင္းဆက္ ၂၉ ဆက္ေျမာက္ စႏၵသူရိယမင္းသည္ ဗုဒၶႏွင့္ ေခတ္ၿပိဳင္ျဖစ္ၿပီး မဟာမုနိရုပ္ပြားေတာ္ကို သြန္းလုပ္ခဲ့ေၾကာင္း ေရးသား ေဖၚျပၾကသည္။

ရခိုင္ကမ္း ရိုးတန္းေဒသတ၀ိုက္တြင္ ေတြ႔ရွိရသည့္ သမိုင္း၀င္ေထာက္အထားမ်ားအရ ပုဂံျပည္ မတိုင္မွီ ရာစု ႏွစ္မ်ားစြာကပင္ တိုင္းျပည္ မင္းဆက္မ်ား ထူေထာင္ၿပီးစီးေၾကာင္း ေတြ႔ရွိရသည္။ အထူးသျဖင့္ ဓည၀တီ၊ ေ၀သာလီႏွင့္ ေလာင္းၾကက္ ျပည္မ်ားသည္ သူ႔ေခတ္ႏွင့္ သူ႔အခါ ထင္ရွားႀကီးက်ယ္ သည္႔ တိုင္းျပည္ မ်ားျဖစ္ခဲ့ၾကသည္။ ေျမာက္ဦးေခတ္ ေရာက္ေသာအခါ ရခိုင္ဘုရင္မ်ားသည္ ရခိုင္ကမ္းရိုးတန္းေဒသတ ခုလံုးကိုစည္းလံုး သိမ္းသြင္းႏိုင္ခဲ့ရံုမွ်မက၊ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ႏိုင္ငံ၊ စစ္တေကာင္းေဒႏွင့္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ ၾတိပူရ ေဒသမ်ားကိုပါ ႏွစ္ေပါင္း ရာႏွင့္ခ်ီ၍ သိမ္းပိုက္ထားႏိုင္ခဲ့ၾကသည္။ ျမန္မာတႏိုင္ငံလံုး ကို စတင္စည္းရံုးခဲ့သည့္ ပုဂံမင္းဆက္ဘုရင္မ်ားသည္လည္းေကာင္း၊ ဒုတိယ ျမန္မာႏိုင္ငံကို ထူေထာင္သည့္ ဘုရင့္ေနာင္သည္လည္းေကာင္း၊ တတိယျမန္မာႏိုင္ငံကို စည္းလံုးတည္ေထာင္သည့္ အေလာင္းဘုရားသည္ လည္းေကာင္း ရခိုင္ျပည္ကို ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ နယ္ပယ္ တစ္ခု အျဖစ္သို႕ မသိမ္းသြင္းႏိုင္ခဲ့ၾကေခ်။

ရခိုင္သည္ ၁၈၇၄ ေရာက္မွသာ ဘိုးေတာ္ဗဒံုမင္းလက္ေအာက္သို႕ က်ေရာက္ခဲ့ျပီး၊ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ပါ၀င္လာခဲ့သည္။

ဘာသာေရး
-------------
ရခိုင္မ်ားသည္ ဗုဒၶဘာသာကိုးကြယ္သူမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ေရွးအစဥ္အဆက္ကတည္းက ဘာသာေရးကို ႐ိုေသကိုင္း႐ႈိင္း ၾကသည္။ ရခုိင္ျပည္ ေျမာက္ဦးျမိဳ့ ေ၀သာလီ ေရႊေတာင္ၾကီးတြင္ စတုတၱသဂၤါယနာကို္ ေ၀သာလီဘုရင္
သိရိစျႏၵား(သိရိစမၼ၀ိဇယမင္း)လက္ထက္ သီဟုိႏုိင္ငံမွ သံဃာေတာ္တစ္ေထာင္ကို ပင့္ေဆာင္ျပီး ရခုိင္ျပည္မွ သံဃာေတာ္ တစ္ေထာင္ေပါင္းႏွစ္ေထာင္ျဖင့္ စတုတၱသဂၤါယနာကို တင္ခဲ့ပါသည္။၄င္းသဂၤါယနာ တင္ခဲ့ပုံကုိ
"မဟာမဟိႏၵ၊ ေထရဘုန္းစည္၊
တည္ေနၿဖန္႔စင္၊သီဟိုဠ္ခြင့္၌၊
ေနာင္တြင္ေဆာင္ရြက္၊ လြန္ခဲခက္၍၊
ေမထက္ အကၡရာ၊ သဂၤါယနာ၊
စတုတၳေၿမာက္၊ တင္ၿပီးေနာက္မွ၊
တမ္းေမွာက္ညစ္က်ဴး၊ ဝါဒထူးၿဖင့္၊
ကူးလူးမယွဥ္၊ အစိုင္တည္တံ့၊
အရွည္ခံဟု၊ ကူပံ့ၿဖန္႔ၿဖဴး၊
ၿမတ္ေက်းဇူးဟိ၊ ရဘိရည္ညြတ္၊
လြတ္လပ္ၿပဳထ၊ သီဟဠနန္႔၊
ဝါဒတူညီ၊ တို႔သိဂၤ ီကား၊ ပဥၥမီထပ္၊
ၾကီးနီခ်ပ္လွ်င္၊ ရႊီကြပ္တင့္သား၊
ငါးေထာင္အားၿဖင့္၊ ရႊီးသားသီခ်ာ၊
သံုးႏွစ္ၾကာလွ်င္၊ ေကာင္းစြာသီးသီး၊
ေအာင္ၿမင္ၿပီး၍......."ဟု
(ေမဓပညာေမာ္ကြန္း) တြင္ ေဖာ္ျပထားပါသည္။

ရိုးရာယဥ္ေက်းမႈႏွင္႔ ဓေလ႔ထံုးစံ
-------------------------------------
ရခိုင္လူမ်ိဳးတို႔ သည္ ရခိုင္ဘာသာစကားႏွင့္ ျမန္မာဘာသာစကားကို အမ်ားဆံုး အသံုးျပဳၾကသည္။ ရခိုင္ဘာသာစကားႏွင့္ ျမန္မာ ဘာသာစကားသည္ အေတာ္မ်ားမ်ားတူျပီး ရ-သံ /r/ ႏွင့္ ယ-သံ /j/ ထြက္ကြာသည္။ ရခိုင္စာေပ အေရးအသားႏွင့္ ျမန္မာစာေပး အေရး အသားသည္ ဆင္တူသည္။ ရခိုင္လူမ်ိဳးတို႔သည္ မ်ားေသာအားျဖင့္ ေထရဝါဒ ဗုဒၶဘာသာ ကို ကိုးကြယ္ၾကသည္။ သူတို႔သည္ အေရွ႕ေတာင္အာရွ၏ ပထမဦးဆံုးေသာ ေထရဝါဒ ဗုဒၶဘာသာ ကိုးကြယ္သူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ရခိုင္ယဥ္ေက်းမႈသည္ ေထရဝါဒ ဗုဒၶဘာသာ အေျခခံထား၍ေပၚေပါက္လာခဲ့သည္။ ရခိုင္လူမ်ိဳးတို႔၏ စာေပ၊ ဂီတ ႏွင့္ အႏုသုခုမပညာရပ္တို႔သည္ ဘာသာေရးကို အေျခခံျပီး တိုးတက္လာခဲ့သည္။ ရခိုင္လူမ်ိဳးတို႔၏ က်င္ အားကစားႏွင့္ ရခိုင္ဆီမီးခြက္အကတို႔သည္ထင္ရွားသည္။

ဝတ္စားဆင္ယင္မႈ
----------------------
ရခိုင္လူမ်ဳိးမ်ားသည္ ျမန္မာနို္င္ငံ အေနာက္ေျမာက္ပို္င္းတြင္ ေနထိုင္ၿပီး ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ ကိုးကြယ္ယံုၾကည္ မႈတြင္ အစဥ္အလာ ႀကိီးမားသည္။ ရခိုင္အမ်ဳိးသားမ်ားသည္ ပု၀ါစကို နဖူးတြင္ စည္းေႏွာင္ထားၿပီး ရင္ဖံုး တိုက္ပံုကိုရုိးရာပုဆိုးႏွင့္တြဲဖက္၀တ္ဆင္ၾကသည္။
အမ်ဳိးသမီးမ်ားသည္ဇာပု၀ါကုိရင္စလြယ္သိုင္းၿပီးေကာ္ လာမဲ့ ရင္ေစ့လက္ရွည္အကႌ်ကို ရိုးရာလံုခ်ည္ႏွင့္ တြဲဖက္၀တ္ဆင္သည္။ ၁၅ မွ ၁၈ ရာစု ရခိုင္မင္းဆက္မ်ား၏ ဗိသုကာ လက္ရာမ်ားႏွင့္ ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ အေဆာက္အဦးမ်ားကို ေျမာက္ဦးၿမ္ိဳ႔တြင္ေလ့လာ နိုင္သည္။

စာေပ သမိုင္းေၾကာင္း
-----------------------
ရခိုင္ စာေပသည္ ဓည၀တီေခတ္ (ဘီစီ ၃၀၀) စုခန္႕ကပင္ စတင္ ထြန္းကားခဲ့ေၾကာင္း၊ အေထာက္အထားေတြ႕ရသည္။ ေ၀သာလီေခတ္ ေနွာင္းပုိင္းမွ စလုိ့ ရကၡ၀ဏၰအကၡရာျဖင့္ေရးသားျပီး ၾကိဳးတန္းပိဋကတ္ကိုစံထားလုိ့ ေလ့လာခဲ့ၾကပုံမ်ားကုိလည္း ရခုိ္င္သမုိင္းေတြမွာ ေတြ.ရွိရသည္။ထုိေခတ္ကဓည၀တီ ျမိဳ႕ေဟာင္းအနီးမွ ေတာင္ေပါက္ၾကီးေက်ာက္စာတြင္ အေသာကေခတ္က အသံုးျပဳခဲ့ေသာ ျဗဟၼီအေရးအသားျဖင့္ ေရးထိုးထားသည္ကိုေတြ႕ရသည္။ ထို႕ျပင္ ျဗဟၼီအကၡရာ အေရးသား စာတန္းပါ ဗိုက္ပူဘုရား ေက်ာက္စာသည္လည္း ဓည၀တီေခတ္ ရခိုင္စာေပ ထြန္းကားမႈ၏ သက္ေသ ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ေ၀သာလီေခတ္ (ေအဒီ ေလးရာစုမွ ဆယ္ရာစု) တြင္ ရခိုင္စာေပ ထြန္းကားမႈသည္ က်ယ္ျပန္႕ခဲ့ပါသည္။ ေအဒီ ေျခာက္ရာစု ဂုပၸတ အကၡရာ ျဖင့္ ေရးထိုးထားေသာ ေယဓမၼာ ရခိုင္ေက်ာက္စာမ်ားစြာကို ဤေခတ္တြင္ ေတြ႕ရသည္။ ေ၀သာလီေခတ္၏ အထင္ရွားဆံုး ေက်ာက္စာမွာ ေအဒီ ၇၂၉ တြင္ ေရးထိုးေသာ အာနႏၵစျႏၵမင္း ေက်ာက္စာျဖစ္သည္။ ထိုေက်ာက္စာတြင္ ရခိုင္ မင္းဆက္မ်ားကို ဂါထာ ၆၅ ဂါထာျဖင့္ ေရးထိုးထားသည္။ ထိုသို႕ မင္းစဥ္မင္းဆက္မ်ားကို အစအဆံုးမွတ္တမ္း တင္ထားသည့္ ေက်ာက္စာမ်ိဳးမွာ ျမန္မာျပည္တြင္သာမက အိႏၵိယျပည္တြင္ပါ အေစာဆံုးဟု သိရသည္။ ေ၀သာလီေခတ္တြင္ ေက်ာက္စာမ်ားသာမက ေမာ္ကြန္းလကၤာ၊ သႊ်န္းလိုက္ရတု၊ စသည့္ ရတုကဗ်ာမ်ား ထြန္းကားခဲ့သည္။ အမတ္ၾကီး ေမဓပညာေရးသားသည့္ ေမဓပညာ ေမာ္ကြန္းလကၤာမွာ ေ၀သာလီေခတ္ လက္ရာဟု ထင္ရွားသည္။ ေလးျမိဳ႕ေခတ္ (ေအဒီ ၁၁ ရာစု ၁၅ ရာစု) တြင္ ေက်ာက္စာအေရးအသားမ်ားမ်ားႏွင့္ အတူ ကဗ်ာစာေပမ်ားလည္း ထြန္းကားသည္။ ဗ်ည္း ၃၃ လံုးလကၤာမွာ ေလးျမိဳ႕ေခတ္တြင္ ေပၚထြန္းခဲ့ျခင္းျဖစ္ျပီး၊ ျမန္မာစာေပတြင္ ထင္ရွားသည့္ ေလာကသာရပ်ိဳ႕ကို ရခိုင္သူျမတ္က ေလးျမိဳ႕ေခတ္တြင္ ေရးသားခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။ ေလးျမိဳ႕ေခတ္ ရခိုင္ ေက်ာက္စာမ်ားအနက္ ထင္ရွားေသာ ေက်ာက္စာမ်ားမွာ ေလာင္းၾကက္ေတာင္ေမာ္ ေက်ာက္စာႏွင့္ မဟာထီး မီးေက်ာင္းရုပ္ ေက်ာက္စာတို႕ ျဖစ္သည္။ ေလာင္းၾကက္ေတာင္ေမာ္ ေက်ာက္စာသည္ အလ်ား ေပ ၃၀ ရွိျပီး ျမန္မာျပည္တြင္ အၾကီးဆံုး ေက်ာက္စာ ျဖစ္သည္။ ေျမာက္ဦးေခတ္တြင္ ေရးစပ္သီကုံးခဲ့ေသာ ဘဒူမင္းညိဳ၏ ရခိုင္မင္းသမီးဧခ်င္း၊ နန္းတြင္းမိညိဳ၏ ကိုယ္ရည္ေသြးရတုႏွင့္ စာဆို ဥကၠာပ်ံ၏ ၁၂ လ ရာသီ ရတုတို႕မွာ ေက်ာ္ၾကားသည္။
ေျမာက္ဦးေခတ္ ရခိုင္စာဆိုေတာ္ ဥကၠာပ်ံ၏-
"ေအာက္အာကာဗြီ၊ ၀ါေယာထြီ၍
ရီထက္ကားျမီ၊ ျမီထက္လီႏွင့္
ပထ၀ီဟု၊ ထူထု ႏွစ္သိန္း၊
ေလးေသာင္းကိန္းထက္၊ ရံသိန္းစၾကာ၀ဠာ
ညီစြာ၀န္းလည္၊ ေက်ာက္တိတည္ကား"
ဟူသည့္ မိုးဖြဲ႕ရတုသည္ ရခိုင္ဘာသာစကား၊ ရခိုင္သံ၊ ရခိုင္ကာရန္ တို႕ျဖင့္ ေရးဖြဲ႕ထားသည့္ ရခိုင္စာေပ ၏ အေကာင္းဆံုး သာဓက ျပယုဂ္ ျဖစ္သည္။

ျပည္နယ္ၿမ္ိဳ႔ေတာ္အမည္ ( စစ္ေတြ)
------------------------------------------
ရခုိင္ျပည္နယ္ဧရိယာအက်ယ္အ၀န္းမွာ ၁၄၂၀၀.၀၈ စတုရန္းမိုင္ခန္႔ရွိျပီး ဧကအားျဖင့္ဆုိလွ်င္ ၉၀၈၈၀၅ဧက ရွိျပီး စုိက္ပ်ိဳးေျမဧကမွာ ၁၂၈၉၀၀၂ ဧကရွိေၾကာင္း ၂၀၀၉ ခုနွစ္ ထုတ္ျပန္ေသာ စာရင္းအရ သိရသည္။
လူဦးေရ ၃၈၈၃၃၃၀ (၂၀၀၉ ျပည့္ႏွစ္ စာရင္း)
ရခုိင္ျပည္နယ္ကုိ ခရုိင္၄ခု၊ျမိဳ.နယ္၁၈ ျမိဳ.နယ္ႏွင့္ ျမိဳ့နယ္ခဲြ၃ ခုျဖင့္ ဖဲြ.စည္းထားျပီး စစ္ေတြခရုိင္မွာ လူဦးေရ အထူထပ္ဆုးံျဖစ္သည္။စစ္ေတြခရုိင္တြင္ အိမ္ေျခေပါင္း ၂၂၁၁၂၇ ရွိျပီး လူဦးေရမွာ ၁၅၂၂၀၄၀ ရွိသည္။ေက်ာက္ျဖဴခရုိင္တြင္ အိမ္ေျခေပါင္း ၈၄၄၉၁ ရွိျပီး လူဦးေရမွာ ၅၆၀၃၄၉ ရွိေၾကာင္းေဖာ္ျပသည္။သံတဲြခရုိင္တြင္ အိမ္ေျခေပါင္း ၆၁၇၄၀ရွိျပီး လူဦးေရမွာ ၃၇၆၄၅၀ ရွိျပီး ေမာင္ေတာခရုိင္တြင္ အိမ္ေျခေပါင္း ၉၆၈၂၅ ရွိျပီး လူဦးေရမွာ ၇၂၄၄၉၁ ဦးျဖစ္သည္။ျပည္နယ္မ်ားထဲတြင္ ရွမ္းျပည္နယ္မွာ လူဦးေရအမ်ားဆုးံျဖစ္ျပီး ရခုိင္ျပည္နယ္မွာ ဒုတိယ အမ်ားဆုးံျဖစ္သည္။
ရခုိင္ကမ္းရုိးတန္းအလ်ား အရွည္မုိင္ ၃၆၀ ရွိသည္။ေလ့လာဆန္းစစ္သူမ်ားအေျပာအရ လက္ရွိရခုိင္လူဦးေရမွာ ရန္ကုန္တုိင္း၊ဧရာ၀တီတုိင္း၊ျမန္မာႏုိင္ငံတစ္ျခားေဒသမ်ားႏွင့္ ျပည္ပႏုိင္ငံမ်ားတြင္ ေနထုိင္သူမ်ားအပါအ၀င္ဆုိလွ်င္ စုစုေပါင္း ၅သန္းနီးပါးရွိေၾကာင့္ သိရသည္။၄င္းျပင္ ရခုိင္ျပည္၏ သစ္ေတာၾကိဳး၀ုိင္း ဧရိယာမွာ ၁၆၈၆၂၆၇ဧက ရွိျပီး ေတာရုိင္းေျမဧရိယာမွာ ၃၅၃၂၂၉၉ ဧကႏွင့္ စုိက္ပ်ိဳးျခင္းမျပဳႏုိင္ေသာ ဧရိယာမွာ ၂၃၀၀၀၄၁ဧကရွိသည္။
ခရိုင္ ၄ ခရိုင္္္
(စစ္ေတြခရုိင္၊ေမာင္ေတာခရုိင္၊ေက်ာက္ျဖဴခရုိင္၊သံတဲြခရုိင္)

ၿမ္ိဳ႔နယ္ ၁၈ ၿမိဳ႔နယ္
-----------------------
ေက်ာက္ေတာ္ၿမိဳ႕၊ေက်ာက္ျဖဴၿမိဳ႕၊ဂြၿမိဳ႕၊စစ္ေတြၿမိဳ႕၊ေတာင္ကုတ္ၿမိဳ႕၊ပုဏၰားကၽြန္းၿမိဳ႕၊
ေပါက္ေတာၿမဘူးသီးေတာင္ၿမိဳ႕၊မာန္ေအာင္ၿမိဳ႕၊ေမာင္ေတာၿမိဳ႕၊မင္းျပားၿမိဳ႕၊ေျမပံုၿမိဳ႕
ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕၊ရေသ႕ေတာင္ၿမိဳ႕၊ရမ္းၿဗဲၿမိဳ႕၊သံတြဲၿမိဳ႕၊အမ္းၿမိဳ႕ ၊မအီျမိဳ. တုိ့ျဖစ္သည္။

ရခိုင္ျပည္နယ္ရွိ တိုင္းရင္းသားလူမ်ဳိးမ်ား
-------------------------------------------
၁၉၈၂ ျမန္မာႏိုင္ငံသား အက္ဥပေဒအရ၊ တရား၀င္ အသိအမွတ္ျပဳထားေသာ၊ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ တိုင္းရင္းသား (၁၃၅) မ်ိဳးတြင္ ပါ၀င္သည့္ ရခိုင္ျပည္နယ္မွ လူမ်ိဳး ႏွင့္ မ်ိဳးႏြယ္စု (၇) မ်ိဳးမွာ ေအာက္ပါ အတိုင္း ျဖစ္သည္။
1. ရခုိင္လူမ်ိဳး
2. ကမန္ မ်ိဳးႏြယ္စု
3. ခမြီး မ်ိဳးႏြယ္စု
4. ဒိုင္းနက္ မ်ိဳးႏြယ္စု
5. မရမာႀကီး မ်ိဳးႏြယ္စု
6. ၿမိဳ မ်ိဳးႏြယ္စု
7. သက္ မ်ိဳးႏြယ္စု တုိ့ျဖစ္သည္။

ရခိုင္ေခတ္မ်ား
----------------
* ၀ါသုေဒ၀ညီေနာင္တက်ိပ္တို႕တည္ေထာင္ေသာ ဒြါရာ၀တီေခတ္

* ပထမ ေဝသာလီေခတ္ သကၠရာဇ္ ၅၃၁၆ မွ ၃၃၂၅ BCE အထိ၊

* ပထမ ဓညဝတီေခတ္ သကၠရာဇ္ ၃၃၂၅ မွ ၁၅၀၇ BCE အထိ၊

* ဒုတိယ ဓညဝတီေခတ္ သကၠရာဇ္ ၁၅၀၇ မွ ၅၈၀ BCE အထိ၊

* တတိယ ဓညဝတီေခတ္ သကၠရာဇ္ ၅၈၀ BCE မွ ၃၂၇ ADE အထိ၊

* ဒုတိယ ေဝသာလီေခတ္ သကၠရာဇ္ ၃၂၇ မွ ၈၁၈ ADE အထိ၊

* ေလးၿမိဳ႕ေခတ္ သကၠရာဇ္ ၈၁၈ မွ ၁၄၃၀ ADE အထိ၊

* ေျမာက္ဦးေခတ္ သကၠရာဇ္ ၁၄၃၀ မွ ၁၇၈၄ ADE အထိ၊ ျဖစ္သည္။

ရခုိင္ဘုရင့္ႏုိင္ငံကို အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ေသာ ဘုရင္မ်ား
-----------------------------------------------------

ရခိုင္ထီးဆက္မင္းဆက္ဇယား
•••••••••••••••••••••••••••••••

ဒါြရာ၀တီ(သံတဲြ)ေခတ္မင္းဆက္မ်ား
(သမိုင္းမတင္မီကာလ)

ဦးေရ။မင္းအမည္။နန္းတက္နွစ္။နန္းက်နွစ္။နန္းစံနွစ္။ မွတ္ခ်က္

(၁)၀ါသုေဒ၀မင္း(နန္းတက္နွစ္မပါ)(နန္းက်နွစ္မပါ)(နန္းစံနွစ္မပါ)ဘီစီ(၃၃၂၅)မတိုင္မီ။
(၁)ျဗဟၼကာရာဇာမင္း(နန္းတက္နွစ္မပါ)(နန္းက်နွစ္မပါ)(နန္းစံနွစ္မပါ)
-ဘီစီ(၃၃၂၅)မတိုင္မီ။
(၅)ျဗဟၼသုႏၱရမင္း(နန္းတက္နွစ္မပါ)(နန္းက်နွစ္မပါ)(နန္းစံနွစ္မပါ)ဘီစ(ီ၃၃၂၅)မတိုင္မီ။
(၁၅)ျဗဟၼသိႏၵိမင္း(နန္းတက္နွစ္မပါ)(နန္းက်နွစ္မပါ)(နန္းစံနွစ္မပါ)ဘီစီ(၃၃၂၅)မတိုင္မီ။
(၁။)ႆရဘန္မင္း(နန္းတက္နွစ္မပါ)(နန္းက်နွစ္မပါ)(နန္းစံနွစ္မပါ)ဘီစ(ီ၃၃၂၅)မတိုင္မီ။

ဓည၀တီ"ပ႒မ"ေခတ္မင္းဆက္မ်ား

ဦးေရ။မင္းအမည္။နန္းတက္နန္းက်နွစ္။နန္းစံနွစ္။ မွတ္ခ်က္

(၁)မာရယုမင္း(၃၃၂၅-၃၂၆၃)ထိ(၆၂)နွစ္-ဘီစီ(ခရစ္ေတာ္မေပၚမီကာလ)
(၂)မာရေဇတုမင္း(၃၂၆၃-၃၂၃၁)ထိ(၃၂)နွစ္(၁)၏သား
(၃)မာရအုံမင္း(၃၂၃၁-၃၁ရ၈)ထိ(၅၃)နွစ္(၂)၏သား
(၄)မာရရြယ္မင္း(၃၁ရ၈-၃၁၃၀)ထိ(၄၈)နွစ္(၃)၏သား
(၅)မာရတင္မင္း(၃၁၃၀-၃၀ရ၅)ထိ(၅၅)နွစ္(၄)၏္သား
(၆)မာရဇိန္မင္း(၃၀ရ၅-၃၀၄၂)ထိ(၃၃)နွစ္(၅)၏သား
(ရ)မာရတင္မင္း(၃၀၄၂-၃၀၂၀)ထိ(၂၂)နွစ္(၆)၏သား
(၁)ငဆက္အို(မ်ဳိးျခား)(၃၀၂၀-၂၉၉၉)ထိ(၂၁)နွစ္(မ်ိဳးျခားမင္း)
(၈)ေဒါလစႏၵရားမင္း(၂၉၉၉-၂၉၅၉)ထိ(၄၀)နွစ္(ရ)၏သား
(၉)ေသာလစႏၵရား(၂၉၅၉-၂၉၂၆)ထိ(၃၃)နွစ္(၈)၏သား
(၁၀)သူရိယစႏၵရား(၂၉၂၆-၂၈၈၉)ထိ(၃ရ)နွစ္(၉)၏သား
(၁၁)ကာလစႏၵရား(၂၈၈၉-၂၈၄၉)ထိ(၄၀)နွစ္(၁၀)၏သား
(၁၂)ကဥၥႏၵရား(၂၈၄၉-၂၈၁၈)ထိ(၃၁)နွစ္(၁၁)၏သား
(၁၃)မဓုစႏၵရား(၂၈၁၈-၂ရ၉ရ)ထိ(၂၁)နွစ္(၁၂)၏သား
(၁၄)ေဇယ်စႏၵရား(၂ရ၉ရ-၂ရ၅ရ)ထိ(၄၀)နွစ္(၁၃)၏သား
(၁၅)ေမာကၡစႏၵရား(၂ရ၅ရ-၂ရ၃၁)ထိ(၂၆)နွစ္(၁၄)၏သား
(၁၆)ဂုနစႏၵရား(၂ရ၃၁-၂ရ၁၉)ထိ(၁၂)နွစ္(၁၅)၏သား
(၃)မ်ဳိးျခားအမတ္(၃)ဦး(၂ရ၁၉-၂ရ၁၈)ထိတစ္လသာစံရသည္။
(၁ရ)ကံရာဇာၾကီး(၂ရ၁၈-၂၆ရရ)ထိ(၄၁)နွစ္(၁၆)၏သား
(၁၈)ကံရာဇာငယ္(၂၆ရရ-၂၆၄၁)ထိ(၃၆)နွစ္(၁ရ)၏သား
(၁၉)အိႏၵသူရိယ(၂၆၄၁-၂၆၀၆)ထိ(၃၅)နွစ္(၁၈)၏သား
(၂၀)အသူူရိႏၵသူရိယ(၂၆၀၆-၂၅ရ၆)ထိ(၃၀)နွစ္(၁၉)၏သား
(၂၁)သာရမိတၱ(၂၅ရ၆-၂၅၄၈)ထိ(၂၈)နွစ္(၂၀)၏သား
(၂၂)သူရိယမင္း(၂၅၄၈-၂၅၁၅)ထိ(၃၁)နွစ္(၂၁)၏သား
(၂၃)မင္းထီး(၂၅၁ရ-၂၄၉၅)ထိ(၂၂)နွစ္(၂၂)၏သား
(၂၄)မင္းပါ(၂၄၉၅-၂၄ရ၃)ထိ(၂၂)နွစ္(၂၃)၏သား
(၂၅)စည္ေပါင္သူ(၂၄ရ၃-၂၄၄၅)ထိ(၂၈)နွစ္(၂၄)၏သား
(၂၆)တံတိုင္းသင္(၂၄၄၅-၂၄၁၄)ထိ(၃၁)နွစ္(၂၅)၏ညီ
(၂ရ)ေက်ာ္ေခါင္စည္(၂၄၁၄-၂၃၆၁)ထိ(၅၃)နွစ္(၂၆)၏သား
(၂၈)သူရိယစႏၵမိတၱၬ(၂၃၆၁-၂၃၄၀)ထိ(၂၁)နွစ္(၂ရ)၏သား
(၂၉)အနႏၵဘယ(၂၃၄၀-၂၃၁၀)ထိ(၃၀)နွစ္(၂၈)၏သား
(၃၀)လကၤ်ာစည္သူ(၂၃၀-၂၂၈၀)ထိ(၃၀)နွစ္(၂၉)၏သား
(၃၁)သီဟကုစၦိ(၂၂၈၀-၂၂၃ရ)ထိ(၄၃)နွစ္(၃၀)၏သား
(၃၂)မင္းဘုန္းသန္(၂၂၃ရ-၂၂၀၆)ထိ(၃၁)နွစ္(၃၁)၏သား
(၃၃)သကၠေမြး(၂၂၀၆-၂၁၅ရ)ထိ(၄၉)နွစ္(၃၂)၏သား
(၃၄)ေဇယ်နႏၵသူ(၂၁၅ရ-၂၁၀၅)ထိ(၅၂)နွစ္(၃၃)၏သား
(၃၅)တကၠသူ(၂၁၀၅-၂၀၅၉)ထိ(၄၆)နွစ္(၃၄)၏သား
(၃၆)လကၡဏ(၂၀၅၉-၂၀၂၂)ထိ(၃ရ)နွစ္(၃၅)၏သား
(၃ရ)ဂုဏရာဇ္(၂၀၂၂-၁၉၈၀)ထိ(၄၂)နွစ္(၃၆)၏သား
(၃၈)သီ၀ရာဇ္(၁၉၈၀-၁၉၃၉)ထိ(၄၁)နွစ္(၃ရ)၏သား
(၃၉)မင္းလွေမြွး(၁၉၃၉-၁၉၁၈)ထိ(၂၁)နွစ္(၃၈)၏သား
(၄၀)ပူရိႏၵ(၁၉၁၈-၁၈၅၈)ထိ(၆၀)နွစ္(၃၉)၏သား
(၄၁)မင္းသိဒၵက္(၁၈၅၈-၁၈၃၆)ထိ(၂၂)နွစ္(၄၀)၏သား
(၄၂)မင္းလွၾကီး(၁၈၃၆-၁ရ၈၉)ထိ(၄ရ)နွစ္(၄၁)၏သား
(၄၃)ေထြးလုပ္ၾကီး(၁ရ၈၉-၁ရ၆၅)ထိ(၂၄)နွစ္(၄၂)၏သား
(၄၄)ေစရာဇ္(၁ရ၆၅-၁ရ၂ရ)ထိ(၃၈)နွစ္(၄၃)၏သား
(၄၅)ခ်က္နွာ၀န္း(၁ရ၂ရ-၁ရ၀၃)ထိ(၂၄)နွစ္(၄၄)၏သား
(၄၆)လက္ရုံးၾကီး(၁ရ၀၃-၁၆ရ၆)ထိ(၂ရ)နွစ္(၄၅)၏သား
(၄ရ)သီရိကမၼၼသုႏၵဳရ(၁၆ရ၆-၁၆၄၆)ထိ(၃၀)နွစ္(၄၆)၏သား
(၄၈)နႏၵေကာဘယ(၁၆၄၆-၁၆၁၉)ထိ(၂ရ)နွစ္(၄ရ)၏သား
(၄၉)မင္းနံျဖူ(၁၆၁၉-၁၅၉၉)ထိ(၂၀)နွစ္(၄၈)၏သား
(၅၀)မင္းနံလွ(၁၅၉၉-၁၅ရ၁)ထိ(၂၈)နွစ္(၄၉)၏သား
(၅၁)မင္းေခါင္ငယ္(၁၅ရ၁-၁၅၅၁)ထိ(၂၀)နွစ္(၅၀)၏သား
(၅၂)ေလာက္ေခါင္ရာဇာ(၁၅၅၁-၁၅၃၆)ထိ(၁၅)နွစ္(၅၁)၏သား
(၅၃)မင္းသီဟ(၁၅၃၆-၁၅၁၅)ထိ(၂၁)နွစ္(၅၂)၏သား
(၅၄)မင္းငယ္ေပ်ာ္လွစည္သူ(၁၅၁၅-၁၅၀၈)ထိ(ရ)နွစ္(၅၃)၏သား
(၃)မ်ိဳးျခားအမတ္(၃)ဦး(၁၅၀၈-၁၅၀ရ)ထိ(၁)လတစ္ဦးစီလပိုင္းစံရသည္။

ဓည၀တီ"ဒုတိယ"ေခတ္မင္းဆက္မ်ား

ဦးေရ။မင္းအမည္။နန္းတက္နန္းက်နွစ္။နန္းစံနွစ္။မွတ္ခ်က္။

(၁)ကမၼရာဇာ(ကံရာဇာၾကီး)(၁၅၀ရ-၁၄ရ၀)ထိ(၃ရ)နွစ္။အခ်ဳိ့ကကံရာဇာၾကီးဟုေခၚသည္။
(၂)သီလရာဇာ(၁၄ရ၀-၁၄၂၉)ထိ(၄၁)နွစ္(၁)၏သား
(၃)၀ါသုရ(၁၄၂၉-၁၃၉၈)ထိ(၃၁)နွစ္(၂)၏သား
(၄)နႏၵသူရိယ(၁၃၉၈-၁၃၅၈)ထိ(၄၀)နွစ္(၃)၏သား
(၅)သူရိယနႏၵ(၁၃၅၈-၁၃၂၆)ထိ(၃၂)နွစ္(၄)၏သား
(၆)သူရနႏၵ(၁၃၂၆-၁၃၁၃)ထိ(၂၃)နွစ္(၅)၏သား
(ရ)စႏၵမာဂု(၁၃၁၃-၁၂ရ၁)ထိ(၃၂)နွစ္(၆)၏သား
(၈)သီရိစႏၵာ(၁၂ရ၁-၁၂၃၁)ထိ(၄၀)နွစ္(ရ)၏သား
(၉)သီဟရာဇာ(၁၂၃၁-၁၁၈၅)ထိ(၄၆)နွစ္(၈)၏သား
(၁၀)သီဟယနု(၁၁၈၅-၁၁၆၅)ထိ(၂၀)နွစ္(၉)၏သား
(၁၁)ပယာက(၁၁၆၅-၁၁၃၄)ထိ(၃၁)နွစ္(၁၀)၏သား
(၁၂)နီလဂုဏ္(၁၁၃၄-၁၀၉၃)ထိ(၄၁)နွစ္(၁၁)၏သား
(၁၃)ေရာဟဂုဏ္(၁၀၉၃-၁၀၆၃)ထိ(၃၀)နွစ္(၁၂)၏သား
(၁၄)သီရိဂုဏ္(၁၀၆၃-၁၀၉၃)ထိ(၂၄)နွစ္(၁၃)၏သား
(၁၅)သမံဇာ(၁၀၃၉-၁၀၀၄)ထိ(၃၅)နွစ္(၁၄)၏တူ
(၁၆)သု၀႑ကုမၼာ(၁၀၀၄-၉၈၄)ထိ(၂၀)နွစ္(၁၅)၏သား
(၁ရ)သက္တင္ျဖူ(၉၈၄-၉၄၄)ထိ(၄၀)နွစ္(၁၆)၏သား
(၁၈)သက္တင္ဦး(၉၄၄-၉၀၂)ထိ(၄၂)နွစ္(၁ရ)၏သား
(၁၉)ေဇတ၀န္(၉၀၂-၈၆၆)ထိ(၃၆)နွစ္(၁၈)၏သား
(၂၀)မုဥၥိယ(၈၆၆-၈၃၉)ထိ(၂ရ)နွစ္(၁၉)၏သား
(၂၁)ကုမၼရာ၀ိသုက(၈၃၉-ရ၆၂)ထိ(ရရ)နွစ္(၂၀)၏သား
(၂၂)၀ါသုမ႑လ(ရ၆၂-ရ၂၈)ထိ(၃၄)နွစ္(၂၁)၏သား
(၂၃)ပုရိႏၵ(ရ၂၈-၆၉ရ)ထိ(၃၁)နွစ္(၂၂)၏သား
(၂၄)ရာလာမာယု(၆၉ရ-၆ရ၅)ထိ(၂၂)နွစ္(၂၃)၏သား
(၂၅)နာလမာယု(၆ရ၅-၆၄၄)ထိ(၃၁)နွစ္(၂၄)၏သား
(၂၆)၀ရတကုနိ(၆၄၄-၆၂၂)ထိ(၂၂)နွစ္(၂၅)၏သား
(၂ရ)၀ိသုရာဇာ(၆၂၂-၆၁၀ထိ(၁၂)နွစ္(၂၆)၏သား
(၂၈)သီရိရာဇာ(၆၁၀-၅၈၀)ထိ(၃၀)နွစ္(၂ရ)၏သား

ဓည၀တီ"တတိယ"ေခတ္မင္းဆက္မ်ား

ဦးေရ။မင္းအမည္။နန္းတက္နန္းက်နွစ္။နန္းစံနွစ္။မွတ္ခ်က္။

(၁)စႏၵသူရိယမင္း(၅၈၀-၅၂ရ)ထိ(၅၃)နွစ္။သီရိရာဇာ၏သား
(၂)သူရိယာဓိပတိ(၅၂ရ-၄၈၀)ထိ(၄ရ)နွစ္(၁)၏သား
(၃)သူရိယာပတိပါတ္(၄၈၀-၄၂၄)ထိ(၅၆)နွစ္(၂)၏သား
(၄)သူရိယရုပ(၄၂၄-၃ရ၉)ထိ(၄၅)နွစ္(၃)၏သား
(၅)သူရိယစႏၵာလ(၃ရ၉-၃၁၅)ထိ(၆၄)နွစ္(၄)၏သား
(၆)သူရိယစကၠ(၃၁၅-၂ရ၁)ထိ(၄၄)နွစ္(၅)၏သား
(ရ)သူရိယနထ(၂ရ၁-၂၉၉)ထိ(၄၂)နွစ္(၆)၏သား
(၈)သူရိယ၀ံသ(၂၉၉-၁၈၉)ထိ(၄၀)နွစ္(ရ)၏သား
(၉)သူရိယဗႏၵ(၁၈၉-၁၆၃)ထိ(၂၆)နွစ္(၈)၏သား
(၁၀)သူရိယကလ်ာကာ(၁၆၃-၁၂၅)ထိ(၃၈)နွစ္(၉)၏သား
(၁၁)သူရိယမုခ(၁၂၆-၉၅)ထိ(၃၀)နွစ္(၁၀)၏သား
(၁၂)သူရိယေတဇ(၉၅-၄၅)ထိ(၅၀)နွစ္(၁၁)၏သား
(၁၃)သူရိယပုည(၄၅-၁၀)ထိ(၃၅)နွစ္(၁၂)၏သား
(၁၄)သူရိယကုလ(ဘီစီ၁၀မွေအဒီ၂၆)ထိ(၃၆)နွစ္(၁၃)၏သား(ခရစ္ေတာ္ေပၚျပီးကာလ)
(၁၅)သူရိယပဘာ(၂၆-၈၀)ထိ(၅၄)နွစ္(၁၄)၏သား
(၁၆)သူရိယစိတၱရ(၈၀-၁၁၆)ထိ(၃၆)နွစ္(၁၅)၏သား
(၁ရ)သူရိယေဇဌ(၁၁၆-၁၃၈)ထိ(၂၂)နွစ္(၁၆)၏သား
(၁၈)သူရိယ၀ိမလ(၁၃၈-၁၅၆)ထိ(၁၈)နွစ္(၁ရ)၏သား
(၁၉)သူရိယေယနု(၁၅၆-၁ရ၈)ထိ(၂၂)နွစ္(၁၈)၏သား
(၂၀)သူရိယကံသ(၁ရ၈-၁၉၄)ထိ(၁၆)နွစ္(၁၉)၏သား
(၂၁)သူရိယသက်(၁၉၄-၂၀၂)ထိ(၈)နွစ္(၂၀)၏ဘထြီး
(၂၂)သူရိယသီရိ(၂၀၂-၂၂၂)ထိ(၂၀)နွစ္(၂၁)၏သား
(၂၃)သူရိယေကသီ(၂၂၂-၂၄၁)ထိ(၂၁)နွစ္(၂၂)၏သား
(၂၄)သူရိယကုမၼာ(၂၄၁-၂ရ၃)ထိ(၃၂)နွစ္(၂၃)၏သား
(၂၅)သူရိယေကတု(၂ရ၁-၃၂ရ)ထိ(၅၆)နွစ္(၂၄)၏သား

ေ၀သာလီ"ေက်ာက္ေလွကား'ေခတ္နွင့္စမၼ၀က္ေခတ္မင္းဆက္မ်ား

ဦးေရ။မင္းအမည္။နန္းတက္နန္းက်နွစ္။နန္းစံနွစ္။မွတ္ခ်က္

(၁)မဟာစျႏၵၵၵၵၵၵား(၃၂ရ-၃၈၄)ထိ(၅ရ)နွစ္။သူရိယေကတု၏သား
(၂)သူရိယစျႏၵား(၃၈၄-၄၃၃)ထိ(၄၉)နွစ္(၁)၏သား
(၃)ေမာလစျႏၵား(၄၃၃-၄၈၁)ထိ(၄၈)နွစ္(၂)၏သား
(၄)ေပါလစျႏၵား(၄၈၁-၅၂ရ)ထိ(၄၆)နွစ္(၃)၏သား
(၅)ကာလစျႏၵား(၅၂ရ-၅ရ၆)ထိ(၄၉)နွစ္(၄)၏သား
(၆)ထူလစျႏၵား(၅ရ၆-၅၉၅)ထိ(၁၉)နွစ္(၅)၏သား
(ရ)သီရိစျႏၵား(၅၉၅-၆၆ရ)ထိ(ရ၂)နွစ္(၆)၏သား
(၈)သဂၤစျႏၵား(၆၆ရ-ရ၃၃)ထိ(၆၆)နွစ္(ရ)၏သား
(၉)စူဠစျႏၵား(ရ၃၃-ရ၆၉)ထိ(၃၆)နွစ္(၈)၏သား
(၁)အျမတူ(ျမို)(ရ၆၉-ရရ၆)ထိ(ရ)နွစ္(မ်ိဳးျခားမင္း)
(၂)ပဲျဖူ(ရရ၆-ရ၉၃)ထိ(၁ရ)နွစ္(အျမတူ၏ညီသား)
-မင္းမဲ့ကာလ(ရ၉၃-၇၉၄)ထိ(၁)နွစ္(မင္းမရွိေသာကာလ)
(၁၀)ငတုံမင္း(ရ၉၄-၈၁၈)ထိ(၂၄)နွစ္(စူဠစျႏၵား၏သား)

ပဥၥာေခတ္မင္းဆက္မ်ား

ဦးေရ။မင္းအမည္။နန္းတက္နန္းက်နွစ္။နန္းစံနွစ္။မွတ္ခ်က္

(၁)ေခတၱသင္(၈၁၈-၈၂၈ေအဒီ)ထိ(၁၀)နွစ္(စူဠစျႏၵရားတူစႏၵကူး၏သား)
(၂)စႏၵသင္(၈၂၈-၈၄၃)ထိ(၁၅)နွစ္(ေခတၱသင္၏ညီ)
(၃)မင္းသင္ျဖူ(၈၄၃-၈ရ၃)ထိ(၃၀)နွစ္(၁)၏သား
(၄)နာဂသူရိယ(၈ရ၃-၉၀၄)ထိ(၃၂)နွစ္(၂)၏သား
(၅)ပု႑က(၉၃၆-၉၆၉)ထိ(၃၃)နွစ္(၄)၏သား
(၆)မင္းၾကီးျဖူ(၉၆၉-၉၈၄)ထိ(၁၅)နွစ္(၅)၏သား
(၁)စည္သဘင္(၉၈၄-၉၈၆)ထိ(၂)မ်ိဳးျခားမင္း
(ရ)မင္းနု(၉၈၆-၁၀၁၄)ထိ(၂၈)နွစ္(မင္းၾကီးျဖူ၏သား)
(၈)မင္းလာေတာ္(၁၀၁၄-၁၀၃၄)ထိ(၂၀)နွစ္(ရ)၏သား
(၉)မင္းကုလား(၁၀၃၄-၁၀၆၂)ထိ(၂၈)နွစ္(၈)၏သား
(၁၀)မင္းဘီလူး(၁၀၆၂-၁၀၆၈)ထိ(၆)နွစ္(၉)၏သား
(၁)၀ေရာင္းငွက္အသခၤယာ(၁၀၆၈-၁၀ရ၆)ထိ(၈)နွစ္(ၾကားမင္း)
(၂)မင္းဘုန္းသန္(၁၀ရ၆-၁၀၉၀)ထိ(၁၄)နွစ္(အသခၤယာ၏သား)
(၃)မင္းမတ္(၁၀၉၀-၁၁၀၃)ထိ(၁၃)နွစ္(မင္းဘုန္းသန္၏သား)

ပရိန္"ပ႒မ"ေခတ္မင္းဆက္မ်ား

ဦးေရ။မင္းအမည္။နန္းတက္နန္းက်နွစ္။နန္းစံနွစ္။မွတ္ခ်က္

(၁)လကၤ်ာမင္းနန္(၁၁၀၃-၁၁၀၉)ထိ(၆)နွစ္(မင္းဘီလူး၏ၿမီး)
(၂)မင္းသီဟ(၁၁၀၉-၁၁၁၀)ထိ(၁)နွစ္(၁)၏သား
(၃)ရာဇာၾကီး(၁၁၁၀-၁၁၁၃)ထိ(၃)နွစ္(၂)၏သား
(၄)သက်၀င္ၾကီး(၁၁၁၃-၁၁၁၅)ထိ(၂)နွစ္(၃)၏သား
(၅)သက်၀င္ငယ္(၁၁၁၅-၁၁၁၈)ထိ(၃)နွစ္(၄)၏သား
(၆)ေကာလိယ(၁၁၁၈-၁၁၂၃)ထိ(၅)နွစ္(၅)၏သား

ပရိန္"ဒုတိယ"ေခတ္မင္းဆက္မ်ား

့ဦးေရ။မင္းအမည္။နန္းတက္နန္းက်နွစ္။နန္းစံနွစ္။မွတ္ခ်က္

(၁)ဒႆရာဇာ(၁၁၂၃-၁၁၃၉)ထိ(၁၆)နွစ္(ေကာလိယ၏သား)
(၂)အနႏၵသီရိ(၁၁၃၉-၁၁၄၂)ထိ(၃)နွစ္(၁)၏သား
(၃)မင္းဖုန္းစား(၁၁၄၂-၁၁၄၉)ထိ(ရ)နွစ္(အနႏၵသီရိ၏ညီ)
(၄)ပဥၥဏလ၀တ္(၁၁၄၉-၁၁၅၁)ထိ(၂)နွစ္(၃)၏သား
(၅)ဓနရူေပါ(၁၁၅၁-၁၁၆၀)(၉)နွစ္(၄)၏သား
(၆)စလင္ကာဗိုလ္အမတ္(၁၁၆၀-၁၁၆၁)ထိ(၁)နွစ္(၅)၏သား
(ရ)မဥၥဴသင္(၁၁၆၁-၁၁၆၁)ထိ(၅)နွစ္(ဓနရူေပါ၏သား)
(၈)ငရံမံ(၁၁၆၆-၁၁၆၈)ထိ(၂)နွစ္(ရ)၏သား
(၉)မင္းပုဂံ(၁၁၆၈-၁၁ရ၀)ထိ(၂)နွစ္(၈)၏သား
(၁၀)ငရကၡိဳင္(၁၁ရ၀-၁၁ရ၃)ထိ(၃)နွစ္(၉)၏သား
(၁၁)မင္းၾကံု(၁၁ရ၃-၁၁၈၅)ထိ(၁၂)နွစ္(၁၀)၏သား
(၁၂)မင္းဆူ(၁၁၈၅-၁၁၉၀)ထိ(၅)နွစ္(၁၁)၏သား
(၁၃)ေရြွသင္(၁၁၉၀-၁၁၉၃)ထိ(၃)နွစ္(၁၂)၏သား
(၁၄)မင္းေခါင္ၾကီး(၁၁၉၃-၁၂၀၄)ထိ(၆)နွစ္(၁၃)၏သား
(၁၅)မင္းေခါင္ငယ္(၁၁၉၉-၁၂၀၄)ထိ(၅)နွစ္(၁၄)၏သား
(၁၆)ကမၻာေလာင္ၾကီး(၁၂၀၄-၁၂၁၀)ထိ(၆)နွစ္(၁၅)၏သား
(၁ရ)ကမၻာေလာင္ငယ္(၁၂၁၀-၁၂၂၀)ထိ(၁၀)နွစ္(၁၆)၏သား
(၁၈)သက်၀င္ၾကီး(၁၁၂၀-၁၂၂၂)ထိ(၂)(၁ရ)၏သား
(၁၉)သက်၀င္ငယ္(၁၂၂၂-၁၂၃၂)ထိ(၁၀)နွစ္(၁၈)၏သား
(၂၀)သနပင္ျဖူ(၁၂၃၂-၁၂၃၅)ထိ(၃)နွစ္(၁၉)၏သား
(၂၁)နယ္သိမ္း(၁၂၃၅-၁၂၄၆)ထိ(၁၁)နွစ္(၂၀)၏သား
(၂၂)ငနလုံး(၁၂၄၆-၁၂၅၀)ထိ(၄)နွစ္(၂၁)၏သား

ေလာင္းၾကက္ေခတ္မင္းဆက္မ်ား

ဦးေရ။မင္းအမည္။နန္းတက္နန္းက်နွစ္။နန္းစံနွစ္။မွတ္ခ်က္

(၁)ေလာမာျဖူ(၁၂၅၀-၁၂၅၆)ထိ(၆)နွစ္(ငနလုံး၏သား)
(၂)ရာဇာသူၾကီး(၁၂၅၆-၁၂၅၈)ထိ(၂)နွစ္(၁)၏သား
(၃)ေစာလူး(၁၂၅၈-၁၂၆၁)(၃)နွစ္(၂)၏သား
(၄)ဥစၥနာၾကီး(၁၂၆၁-၁၂၆၉)ထိ(၈)နွစ္(၃)၏သား
(၅)ေစာမြန္ၾကီး(၁၂၆၉-၁၂ရ၃)ထိ(၄)နွစ္(၄)၏သား
(၆)နန္းက်ၾကီး(၁၂ရ၃-၁၂ရရ)ထိ(၄)နွစ္(၅)၏သား
(ရ)မင္းဘီလူး(၁၂ရရ-၁၂၈၁)ထိ(၄)နွစ္(၆)၏သား
(၈)စည္သဘင္အမတ္ၾကီး(၁၂၈၁-၁၂၈၃)ထိ(၂)နွစ္
(၉)မင္းထီး(၁၂၈၃-၁၃၈၉)ထိ(၁၀၆)နွစ္(မင္းဘီလူး၏သား)
(၁၀)ဥစၥနာငယ္(၁၃၈၉-၁၃၉၁)ထိ(၂)နွစ္(၉)၏သား
(၁၁)သီ၀ရာဇ္(၁၃၉၁-၁၃၉၂)ထိ(၁)နွစ္(၁၀)၏ညီ
(၁၂)နန္းက်ငယ္(၁၃၉၂-၁၃၉၄)ထိ(၂)နွစ္(၁၁)၏ညီ
(၁၃)ရာဇသူ(၁၃၉၄-၁၃၉၆)ထိ(၂)နွစ္(၁၂)၏သား
(၁၄)စည္သဘင္အမတ္(၁၃၉၆-၁၃၉ရ)ထိ(၁)နွစ္
(၁၅)ျမင္စည္စားအမတ္(၁၃၉ရ-၁၃၉ရ)ထိ(၅)လ
(၁၆)ရာဇသူမင္း(၁၃၉ရ-၁၄၀၁)ထိ(၄)နွစ္
(၁ရ)သိဂၤသူ(၁၄၀၁-၁၄၀၄)ထိ(၃)နွစ္(၁၆)၏ညီ

ေျမာက္ဥ"ပ႒မ"ေခတ္မင္းဆက္မ်ား

ဦးေရ။မင္းအမည္။နန္းတက္နန္းက်နွစ္။နန္းစံနွစ္။မွတ္ခ်က္

(၁)မင္းေစာမြန္(၁၄၀၄-၁၄၃၃)ထိ(၂၉)နွစ္(ရာဇသူ၏သား)
(၂)အလီခင္(၁၄၃၃-၁၄၅၈)ထိ(၂၅)နွစ္(၁)၏ညီ
(၃)ဘေစာျဖူ(ကုလမသ်ွာ)(၁၄၅၈-၁၄၈၁)ထိ(၂၃)နွစ္(၂)၏သား
(၄)မင္းေဒၚလ်ာ(ဆင္ျဖူရွင္)(၁၄၈၁-၁၄၉၁)ထိ(၁၀)နွစ္(၃)၏သား
(၅)မင္းညို(၁၄၉၁-၁၄၉၃)ထိ(၂)နွစ္(၄)၏ပထြီး
(၆)ရန္ေအာင္(၁၄၉၃-၁၄၉၄)ထိ(၆)လ(၄)၏သား
(ရ)စလကၤာသူ(၁၄၉၄-၁၅၀၁)ထိ(ရ)နွစ္(၆)၏ဦးၾကီး
(၈)မင္းရာဇာ(၁၅၀၁-၁၅၁၃)ထိ(၁၂)နွစ္(ရ)၏သား
(၉)ကဇာပတိ(၁၅၁၃-၁၅၁၅)ထိ(၂)နွစ္(၈)၏သား
(၁၀)မင္းေစာအို(၁၅၁၅-၁၅၁၅)ထိ(၆)လ(မင္းရာဇာ၏ပထြီး)
(၁၁)သဇာတာ(၁၅၁၅-၁၅၂၁)ထိ(၆)နွစ္(၄)၏သား
(၁၂)မင္းေခါင္ရာဇာ(၁၅၂၁-၁၅၃၁)ထိ(၁၀)နွစ္(၁၁)၏ညီ

ေျမာက္ဥ"ဒုတိယ"ေခတ္မင္းဆက္မ်ား

(၁)မင္းဗာၾကီး(၁၅၃၁-၁၅၅၃)ထိ(၂၂)နွစ္(မင္းရာဇာ၏သား)
(၂)မင္းတိကၡာ(၁၅၅၃-၁၅၅၆)ထိ(၃)နွစ္(၁)၏သား
(၃)မင္းေစာလွ(၁၅၅၆-၁၅၆၄)ထိ(၈)နွစ္ေက်ာ္(၂)၏သား
(၄)စၾက၀ေဒး(၁၅၆၄-၁၅ရ၁)ထိ(ရ)နွစ္(၃)၏ညီ
(၅)မင္းဖေလာင္း(၁၅ရ၁-၁၅၉၃)ထိ(၂၂)နွစ္(မင္းဗာၾကီး၏သား)
(၆)မင္းရာဇာ(၁၅၉၃-၁၆၁၂)ထိ(၁၉)နွစ္(၅)၏သား
(ရ)မင္းခေမာင္း(၁၆၁၂-၁၆၂၂)ထိ(၁၀)နွစ္(၆)၏သား
(၈)သီရိသုဓမၼရာဇာ(၁၆၂၂-၁၆၃၈)ထိ(၁၆)နွစ္(ရ)၏သား
(၉)မင္းစေန(၁၆၃၈-၁၆၃၈)ထိ(၂၀)ရက္(၈)၏သား

ေျမာက္ဦး"တတိယ"ေခတ္ေနာက္ဆုံးမင္းဆက္မ်ား

(၁)နရပတိမင္း(ကုသလ)(၁၆၃၈-၁၆၄၅)ထိ(ရ)နွစ္
(၂)သတိုးဓမၼရာဇာ(၁၆၄၅-၁၆၅၂)ထိ(ရ)နွစ္(၁)၏သား
(၃)စႏၵသုဓမၼရာဇာ(၁၆၅၂-၁၆ရ၄)ထိ(၂၂)နွစ္(၂)၏သား
(၄)ဥကၠာဗလ(၁၆ရ၄-၁၆၈၅)ထိ(၁၁)နွစ္(၃)၏သား
(၅)၀ရဓမၼရာဇာ(၁၆၈၅-၁၆၉၂)ထိ(ရ)နွစ္(၄)၏ညီ
(၆)မဏိသုဓမၼရာဇာ(၁၆၉၂-၁၆၉၄)ထိ(၂)နွစ္(၅)၏ေနာင္ေတာ္
(ရ)စႏၵသူရိယဓမၼရာဇာ(၁၆၉၄-၁၆၉၆)ထိ(၂)နွစ္(၆)၏ညီ
(၈)ငတုံေနာ္ရထာ(၁၆၉၆-၁၆၉၆)ထိ(၃ရ)ရက္(ရ)၏သား
(၉)မာရုပိယ(၁၉၆၉-၁၉၆ရ)ထိ(၁)နွစ္(ရဟန္းလူထြက္)
(၁၀)လာလကႏၱတ္(၁၉၆ရ-၁၉၆၈)ထိ(၁)နွစ္(ရဟန္းလူထြက္)
(၁၁)ေရြွ၀ါနရာဓိပတိ(၁၆၉၈-၁ရ၀၀)ထိ(၂)နွစ္(မင္းသား)
(၁၂)စႏၵ၀ိမလဓမၼရာဇာေက်ာ္သိဂၤ(၁ရ၀၀-၁ရ၀၆)ထိ(၆)နွစ္
(၁၃)သူရိယရာဇာသတိုးလွ(၁ရ၀၆-၁ရ၁၀)ထိ(၄)နွစ္
(၁၄)စႏၵ၀ိဇာရာဇာတႏၱဗိုလ္(၁ရ၁၀-၁ရ၃၁)ထိ(၂၁)နွစ္
(၁၅)သာမစႏၵသူရိယရာဇာ(၁ရ၃၁-၁ရ၃၄)ထိ(၃)နွစ္(၁၄)၏သမက္
(၁၆)နရာအဓိပတိ(၁ရ၃၄-၁ရ၃၅)ခု(၁)နွစ္(၁၅)၏သား
(၁ရ)န၀မရရာဇာ(၁ရ၃၅-၁ရ၃ရ)ထိ(၂)နွစ္(၁၆)၏ညီ
(၁၈)စႏၵ၀ိဇယ(၁ရ၃ရ-၁ရ၃ရ)ထိ(၈)လ(၁ရ)၏ဘၾကီးသားညီ
(၁၉)သူရတန္ရာဇာ(၁ရ၃ရ-၁ရ၃ရ)ထိ(၃-ရက္)မ်ိဳးျခား
(၂၀)ေမတၱရာဇ္(၁ရ၃ရ-၁ရ၄၂)ထိ(၅)နွစ္(စႏၵ၀ိဇယ၏ညီ)
(၂၁)နရအဘယရာဇာ(၁ရ၄၂-၁ရ၆၁)ထိ(၁၉)နွစ္(၂၀)၏ပထြီး
(၂၂)သီရိသုရာဇာ(၁ရ၆၁-၁ရ၆၁)ထိ(၃)လ(၂၁)၏သား
(၂၃)စႏၵပရမရာဇာ(၁ရ၆၁-၁ရ၆၄)ထိ(၃)နွစ္(၂၂)၏ညီ
(၂၄)အဘယမဟာရာဇာ(၁ရ၆၄-၁ရရ၃)ထိ(၉)နွစ္(၂၃)၏ေယာက္ဖ
(၂၅)ဒါးပိုင္ေသာၾကာ(စႏၵသုမန)(၁ရရ၃-၁ရ၃ရ)ထိ(၄)နွစ္
(၂၆)စႏၵ၀ိမလ(အမတ္ပိုးေရြွ)(၁ရရရ-၁ရရရ)ထိ(၄၀-ရက္)
(၂ရ)စႏၵသတိႆရာဇာ(ေအာင္စုန္)(၁ရရရ-၁ရ၈၂)ထိ(၅)နွစ္
(၂၈)မဟာသမၼတရာဇာ(သတိုးေအာင္)(၁ရ၈၂-၁ရ၈၄)(၂)နွစ္(၂ရ)၏တူမလင္

ဤတြင္ နွစ္ေပါင္းငါးေထာင္ေက်ာ္ ရွည္ၾကာလာခဲ့ရသည့္ ရခိုင္မင္းဆက္အဆုံးသတ္ခဲ့ရုံသာမက က်ဴးေက်ာ္သူ ဗမာနယ္ခ်ဲ့တို့က ရခိုင္ဘုရင့္နုိင္ငံတစ္ခုလုံးကို မီးရွိ့ဖ်က္ဆီးမွဳ့ေၾကာင့္ ျပာပုံဘ၀သို့ က်ေရာက္ခဲ့ရသည္။အျပစ္မဲ့ျပည္သူ ခုနွစ္သိန္းေက်ာ္ ရက္စက္စြာ အသတ္ခံခဲ့ၾကရျပီး၊ နွစ္သိန္းေက်ာ္ေသာ ျပည္သူမ်ားမွာ တိုင္းျပည္ကို စြန့္ခါြ၍ အေနာက္ဘဂၤလားေဒသနွင့္
အိႏၵိနုိင္ငံထဲသို့ ထြက္ေျပးသြားခဲ့ၾကရသည္။ တစ္သိန္းေက်ာ္မွာ ဗမာျပည္သို့ စစ္သုံးပန္းအျဖစ္နွင့္ ယိုးဒယားသို့ က်ဴးေက်ာ္ ၀င္ေရာက္တိုက္ခိုက္ရာတို့တြင္ လူသားဒိုင္းကာမ်ားအျဖစ္
အသုံးျပဳရင္း အျပန္လမ္းမရွိခဲ့ၾကေပ။ ။

ဘာသာစကားဆိုသည္မွာ
------------------------------
ဘာသာစကားတစ္ခုျဖစ္ေပၚလာဖို႔ အေျပာကအရင္ ျဖစ္တည္ရၿပီး အေရးကေနာက္ မွ ဖန္တီးရျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ အသံ ဟာ ဘာသာစကားရဲ႕ အေျခခံ ျဖစ္ျပီး ထိုအသံကို သေကၤတ ဖန္တီး၍ ေျပာဆို္ ဆက္သြယ္ၾကပါသည္။ထို္႔ေၾကာင့္ ဘာသာစကားကို system of vocal symbols လို႔စာေပမွာ အဆို႐ွိပါတယ္။ အသံ ကို ပံုေဖာ္ထားတဲ့ သေကၤတ တစ္ခုခ်င္းစီမွာ သက္ဆိုင္ရာ အဓိပၸါယ္ ႐ွိၿပီး ထိုသေကၤတ ကို လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတစ္ခုက ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ညိွႏိႈိင္း တည္ေဆာက္ယူရပါတယ္။ လိုအပ္ခ်က္အရ စကားသံကိုအေျခခံၿပီး အကၡရာ ကို ႐ွာေဖြတည္ေဆာက္ယူရပါတယ္။ အေရးဘာသာစကား written language ကို တည္ထြင္ ၾကလာပါတယ္။ အျပန္အလွန္နားလည္ျခင္း၊ အဓိပၸါယ္ ႐ွိျခင္း၊ အဓိပၸါယ္ သိျခင္းသည္ အေရးဘာသာစကား ၏ အဓိကလိုအပ္ခ်က္ျဖစ္တဲ့အတြက္ အသံုးျပဳေနစဥ္တစ္ေလ်ာက္လံုး အျမဲ ဆန္းသစ္ေနပါတယ္။ သို႔ေပမယ့္ေလာကဓမၼနိယာမ တရား ကို လြန္ဆန္လို႔မရ ႏိုင္ပါ။ ေနရာဌာန ကိုလိုက္ၿပီး အသံေျပာင္းမူ၊ အသံထြက္ေျပာင္းမ၊ူ အဓိပၸါယ္ေျပာင္းမ၊ူ သဒၵါ ေျပာင္းမူ ႐ွိပါတယ္။ အေျပာဘာသာစကားသည္ အေရးဘာသာစကားထက္ေစာပါတယ္။ အေျပာက လူသားေတြရဲ႕ မူလပထမအရင္းအျမစ္ဆက္သြယ္ေရးသေကၤတျဖစ္ၿပီး အေရးက ထြက္ေပၚလာတဲ့စကားသံကိုပံုေဖာ္ထားတဲ့ သေကၤတ ျဖစ္ပါတယ္။

ရခိုင္မွာ ေအဒီ ၄ ရာစု ေဝသာလီ ေက်ာက္ေလွခါးေခတ္ ေအဒီ (၃၃၀ - ၉၅၇) မွ စၿပီး စာေပအေရးအသား႐ွိခဲ့ၾကပါတယ္ (U San Tha Aung: Arakanese script: Its origin and evolution) ။ ေလးၿမိဳ႕ေခတ္ ေအဒီ ၉၅၇ မွ ၁၄၃၀ မွာ ရကၡဝဏၰအကၡရာ ျဖင့္ စာေရးခဲ့ၾကသည္။ ယေန႔ ရခိုင္မွာေျပာဆိုေနၾကသည့္ဘာသာစကားအတိုင္းေျပာၾကေရးၾကပါတယ္။ ေလးၿမိဳ႕ေခတ္ေက်ာက္စာႏွင့္ ပုဂံေခတ္ ေက်ာက္စာမ်ားကို ႏိႈင္းယွဥ္ၾကည့္ၿပီး သုေသသနပညာ႐ွင္ေတလာက အခုလိုေျပာထားပါတယ္။ ရခိုင္ဘာသာသည္ ဗမာဘာသာႏွင့္ ျခားနားမူ႔အမ်ားႀကီး႐ွိေၾကာင္း၊ ရခိုင္စကားက ပိုမိုေ႐ွးက်ၿပီး စကားသံႏွင့္ စလံုးေပါင္းက ပိုမိုစီေလ်ာ္မူ႔႐ွိေၾကာင္း၊ လြန္ခဲေသာ ႏွစ္ေပါင္း တစ္ေထာင္ခန႔္က ဘာသာစကားကို အကၡရာတင္ေရးသားျခင္းမျပဳခင္က ရခိုင္သံႏွင့္ ဗမာသံတူညီလိမ့္မည္ဟု ထင္ျမင္ရေၾကာင္း L.F Taylor: Dialect of Burmese) က စာတမ္းမွာ ဆိုထားပါတယ္။ ဆရာႀကီး ဦးေမာင္စံေဖာ္ကလဲ ထိုအဆိုကို ေထာက္ခံထားပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ္တို႔ ဆီက ေျမာက္ဦးေခတ္နဲ႔ ႐ိုးမ အေ႐ွ႕ျခမ္းက အင္းဝ နဲ႔ ေတာင္ငူ ေခတ္တို႔သည္ ေခတ္ၿပိဳင္မ်ားျဖစ္ပါတယ္။ ထိုေခတ္ထိုအခါက ရခိုင္စာဆို ဗမာစာဆို တို႔ ႏွင့္ ႐ွင္ဘုရင္အခ်င္းခ်င္း ဆက္သြယ္ခဲ့သည့္ သဝက္လႊာတို႔ကို ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ ဂႏၳ၀င္ ျမန္မာ စာေပသည္ ရခိုင္ ဗမာ ႏွစ္ႏိုင္ငံလံုးသံုးခဲ့သည့္ စာေပ ဘာသာစကားျဖစ္ခဲ့သည္ဟု ယူဆရပါသည္။ အကၡရာ စာလံုးေပါင္းမွာ အဓိပၸါယ္ တူ စကားလံုးတို႔ကို အသံထြက္ ကြဲျပားေသာ္လဲ ဆင္တူ႐ိုးမွား စာလံုးေပါင္းၾကပါသည္။ ဒါကလဲ ဗ်ည္း နဲ႔ သရသံ အသံထြက္ ထုတ္လုပ္ပံုမတူေသာေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္လို႔ (ေမာင္စံေဖာ္ ရခိုင္စကားသံ နဲ႔ စလံုးေပါင္း) တြင္ေဖၚျပထားပါသည္။ မူလအစ ကို ဆြဲထုတ္ၾကည့္လ်င္ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း ၁၉၀/၂၀၀ ေလာက္က စတင္ခဲ့တယ္ လို႔ အတတ္ေျပာႏိုင္ပါတယ္။ ၁၉၅၅-၅၆ မွာ ဘာသာေဗဒပညာ႐ွင္ ဦးတင္လွ က ရခိုင္လူမၽိဳးတို႔မွာ မြန္လူမၽိဳး ႐ွမ္းလူမၽိဳးမ်ား ကဲ့သို႔ စာေပအေရးအသားသီးျခားမ႐ွိေတာ့ေပ။ ျမန္မာ အကၡရာ ကို သံုး၍ ျမန္မာ စာေပ အေရးအသားအတိုင္း ေရးသားေနၾကၿပီး ဖတ္ေသာအခါတြင္သာ ရခိုင္သံျဖင့္ ဖတ္ၾက ေျပာၾကျခင္းျဖစ္တယ္ ဟုေျပာလာပါသည္။

(ဦးတင္လွ ရခိုင္သံေဆာင္းပါး၊ ရခိုင္တန္ေဆာင္မဂၢဇင္း ၁၉၅၅ ၁၉၅၆။)

အမွန္မွာ ရခိုင္စာေပေပၚအေျခခံၿပီး ယခုလက္႐ွိအသံုးျပဳေနေသာျမန္မာစာေပကို တီထြင္ေျပာင္းလဲ အသံုးျပဳေနၾကျခင္းျဖစ္ပါတယ္။

ဦးတင္လွမတိုင္ပီ ၁၈၁၁ ကပင္သုေတသီ Leyden က ထိုျပႆနာႏွင့္ပတ္သပ္ၿပီး အခုလို ဆိုထားပါတယ္။

The Rukheng race is admitted to be of the same racial stock as the burma or birmen, and is understood to have greatly preceded that nation in civilization. The burma indeed derive their origin from Rukheng, whome generally dominate burma kyi, or the great burma, and they consider the Rukheng as the most ancient and original dialect of the burma language. (Leyden J: on the language and literature of the indo-china nations) ASIATIC RESEARCHERS Vol:X, 1811)

သမိုင္းအေထာက္အထားမ်ားကို အေသအခ်ာေလ့လာထားသူမ်ားရဲ႕ သံုးသပ္ခ်က္မ်ားအရ ယခုလက္႐ွိ ျမန္မာစာ သည္ ရခိုင္ဘုရင့္ႏိုင္ငံေတာ္က အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ စာေပဘာသာစကားကို အေျခခံၿပီး ပံုစံအသစ္နဲ႔ ပံုတူကူးယူထားေသာ စာေပဘာသာစကား ျဖစ္ေၾကာင္းထင္႐ွင္းေနပါၿပီ။ မည္သည့္စာေပကေ႐ွးက်ၿပီး မူလပထမ ျဖစ္တယ္ဆိုတာ သုေတသီ J.Leyden က ရခိုင္ျမန္မာေက်ာက္စာေတြအရ (to judge by the spelling of the oldest stone instructions) ေျပာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ သုေတသီ ေဂ်ဒန္ ေျပာတာ ဟုတ္မဟုတ္ လက္လွမ္းမွီတဲ့ ေ႐ွးေက်ာက္စာမ်ားကို တိုက္ၾကည့္ပါမယ္။

႐ွိ/ဟိ အသံုးအႏႈန္း ကို ရခိုင္ျပည္မွေက်ာက္စာ ႏွင့္ ဗမာျပည္ မွ ေက်ာက္စာမ်ား ႏွင့္ ႏိႈင္းယွဥ္ၾကည့္ပါမယ္။

ရခိုင္
မဟိၾကဆိုဝ္၍ (ဘူးေတာင္ကြဲေက်ာက္စာ ။ ၁၄၅၂ ေအဒီ)
ဥစၥာဟိလ်က္ (ဗုဒၶ ဂါယာ ၊ မဟာေဗာဓိေက်ာက္စာ။ ၁၂၉၅ ေအဒီ)
ငါေႏွာင့္တူသူလူတြင္မဟိ (ေလာင္းၾကက္ေတာင္ေမာ္ေက်ာက္စာ။ ၁၁၂၃ ေအဒီ)

ျမန္မာ
အခ်င္းခ်င္းအမ်က္တစိမဟိ ( သိဃၤသူ႔သမီး ေက်ာက္စာ ။ ၁၂၆၆ ေအဒီ)
ျမက္ႏုရီယ္ၾကည္ဟိရာ (အေစာလတ္ေမာင္ႏွံေက်ာက္စာ ။ ၁၂၇၀ ေအဒီ)

ထိုအေရးအသားမ်ားကိုေလ့လာၾကည့္ျခင္းျဖင့္ ေလးၿမိဳ႕ေခတ္ႏွင့္ ပုဂံေခတ္တို႔မွာ ရခိုင္ႏွင့္ ျမန္မာသည္ ဟိ ကို အတူတူသံုးၾကသည္။ ရခိုင္ကအခု ထိ ဟိ ကိုဆက္လက္အသံုးျပဳေနပါေသးတယ္။ ျမန္မာ က ဟိ အစား ႐ွိ အသံထြက္ကို ေျပာင္းသံုးေနပါတယ္။ အခု ရခိုင္တခၽိဳ႕လဲ ႐ွိ ကို ေျပာင္းလဲ အသံုးျပဳလာၾကတာေတြ႔ေနရပါၿပီ။ အထူးသတိထားဖို႔လိုပါတယ္။

စာေရး/စာရီး
ရခိုင္ေတြ အခုခ်ိန္ထိ စားရီးလို႔ သံုေနသလို ဗမာမ်ားလဲ ယခင္က စာရီး လို႔ အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။
နိဒါန္းစာေလတစ္က်မ္းရီး (ေပၚေတာ္မူဘုရားေက်ာက္စာ၊ ခုႏွစ္မသိ)။
စာရိယ္ေသာသူႂကြယ္၊ စာရီးေသာသူႂကြယ္ ( ငၾကည္သင္ေက်ာက္စာ ၊ ခုႏွစ္ ၅၀၃)

ပုဂံေခတ္ေက်ာက္စာမ်ားမွာ ရခိုင္အသံထြက္နဲ႔ ျမန္မာ စာလံုးေပါင္းမ်ား မမွန္မကန္ ေတြ႔ရပါတယ္။ ပုဂံမွာ ရခိုင္တို႔ ေနခဲ့သည့္အလား ထင္ရပါတယ္။ သို႔ေသာ္ စကားလံုးမသံုးအႏႈန္းတူရံုေလာက္ႏွင့္ တူတယ္လို႔ေျပာလို႔ မရပါဘူး။ သဒၵါေဗဒဆိုင္ရာ ႐ႈေထာင့္ေပါင္းစံုက စီစစ္သံုးသပ္မွ ရမွာပါ။

ပုဂံေက်ာက္စာ ရခိုင္အသံထြက္
ေအရႊီဘုရားအား (ျမေစတီေက်ာက္စာ၊ ျမန္မာ ၄၇၄)
ၾသက္မိရကား၊ ေအာက္မိရကား (ျမေစတီေက်ာက္စာ)
သက္သီယ္ (စခီပူနာေက်ာက္စာ ၊ ၅၃၀)
ႀကီမံု ၊ ႀကီးမံု (သူေဌးမုခ္ဂူဘုရား၊ ၅၅၉)
လွဴ ခေသာ (ငေပါင္သင္ေက်ာက္စာ ၊ ၅၃၇)
စာတီ (သူေဌးမုခ္ဂူဘုရား ၊ ၅၅၉)
ဟုေတၱ ၊ ဟုတ္ေတ (ဇမၺဴ ရာဇိဘုရား ၊ ၅၅၈)
ရီယ္ကန္ရီယ္တြင္တန္ထား၊ ရီကန္ရီတြင္းတန္ထား (သင္ႀကီးေညာင္ခုတ္ ၊ ၅၆၉)
ႀကိယ္ဆီမီတိုင္ ၊ ႀကီးဆီမီးတိုင္ (ပုဂံျပတိုက္အမွတ္ ၈၂၊၅၇၃)

ပုဂံေခတ္အေစာဆံုးေတြ႔ရတဲ့ ျမေစတီေက်ာက္စာ (ခ) ရာဇကုမာရေက်ာက္စာ (၄၇၄) ခု ထက္ ေလးၿမိဳ႕ေခတ္မွာေတြ႔ရတဲ့ ေက်ာက္စာေတြအရ မင္းရင္းျဖဴဆင္းတုဓမၼခံေက်ာက္စာ (၁၀၉ ခု) က ၂၂ႏွစ္ေစာပါတယ္။ နန္ၾကားမတ္တပ္ရပ္ေတာ္မူဘုရားပလႅင္စာ (၄၅၁ ခု) က ႏွစ္ေပါင္း ၂၃ ႏွစ္ေစာပါတယ္။ ဘူးကြဲေတာင္ဘုရားေက်ာက္စာ (၄၅၂ ခု) က ၂၂ ႏွစ္ေစာပါတယ္။
ပုဂံေခတ္ ေအဒီ ၁၀၄၄-၁၂၈၇ ႏွင့္ ေလးၿမိဳ႕ေခတ္ ၉၅၇-၁၄၃၀ တို႔က ေခတ္ၿပိဳင္ပါ။ ေလးၿမိဳ႕ေခတ္ အသံထြက္တို႔ႏွင့္စလံုးေပါင္းမ်ားကို စာ႐ွည္မည္စိုး၍မတင္ျပေတာ့ပါ။ ေ႐ွးေဟာင္းေက်ာက္စာႏွင့္သမိုင္းပညာ႐ွင္ ဦးသာထြန္း စီစဥ္သည့္ ေ႐ွးေဟာင္းရခိုင္ေက်ာက္စာမ်ားမွာၾကည့္ႏိုင္ပါသည္။ အခုလိုတင္ျပရျခင္းမွာ ဘံုသံုးစာသည္ မည့္သူ႔စာနည္း၊ မည္ကဲ့သို႔ ဘံုသံုးစာ ျဖစ္လာရသည္ ဆိုတာ ကို ေျခရာေကာက္ႏိုင္ရန္ျဖစ္ပါတယ္။သုေတသီ ေဂ်လီဒန္း ေကာက္ခ်က္ ဟုတ္မဟုတ္ ဆန္းစစ္ၿပီးရင္ အသင္တို႔ ကိုယ္ပိုင္ဆံုးျဖတ္ခ်က္အျမင္ျဖင့္ ခရီးဆက္လို႔ရပါတယ္။ ဒီမွာ အေရးႀကီးသည့္အခ်က္က စကားအေျပာအဆို အသံုးအႏႈန္းအေရးအသား၏ ေျပာင္းလဲမူ႔ျဖစ္ဆင္ကို ဆင္ျခင္သံုးသပ္ႏိုင္မွသာလ်င္ ရခိုင္တို႔ပိုင္ဆိုင္သည့္ စာ ျဖစ္တယ္ဆိုတာ လက္ခံလို႔ရပါမည္။ ႏွစ္ေပါင္း ၂၀၀ ေက်ာ္ စာေပအေရးအသား ကို ဆြဲယူသိမ္းသြင္းျခင္းခံခဲ့ရတဲ့အတြက္ ယခုမ်က္ေမွာက္ကာလတြင္ ရခိုင္တို႔၏ စာေပအေရးအသားအသံုးအႏႈန္းသည္ မၽိဳး႐ိုးျမင့္မားမွန္ကန္ၿပီး မိဘ ဘိုးဘြား႐ွိပါလ်က္ႏွင့္ ကပ္ပါး ဘဝကိုေရာက္ခဲ့ရသည္။

မိခင္ဘာသာစကားကို ႐ွာယူသိုမွီျခင္း (Native language acquisition)
မိခင္ဘာသာစကား၏ ကူးဆက္မူ႔မွာကြင္းဆက္ (Chain of Transmission)
ကမၻာ မွာ ေျပာေနၾကတဲ့ ဘာသာစကားေပါင္း ၆၇၆၀ ႐ွိတယ္။ ၂၁၀၀ျပည့္ႏွစ္မွာ ၃၀၀ ေလာက္သာ႐ွင္သန္က်န္ခဲ့လိမ့္မယ္လို႔ ခန္႔မွန္းထားပါတယ္။ (ေမာင္စူးစမ္း၊ ဘာသာစကား၊ သက္႐ွိဝန္းက်င္ဖြဲ႔စည္းပံုယိုင္လဲျခင္း၊ ႏြယ္နီမဂၢဇင္း၊ ဧၿပီ)။

ဘံုစာကိုဖတ္ၿပီး အေသေကာင္ေပၚက က်ီးကန္းလို ေမ်ာလိုက္မေနပဲ ရခိုင္အေျပာကို အေျခခံသည့္ ရခိုင္စာေပ အစစ္အမွန္ကို ေဖာ္ထုတ္ ႏိုင္ေအာင္ ႀကိဳးစားရပါလိမ့္မယ္။ ရခိုင္စာေပ ဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္လိုလ်င္ ကြၽန္ေတာ္တို႔အားထုတ္မူ႔အသစ္ new endeavour တို႔ကိုလုပ္ရပါမယ္။ အားထုတ္မူ႔အသစ္တို႔ကို အတိတ္ ပစၥဳန္ပၸန္ အနာဂတ္ ကာလသံုးပါးအတြက္ ျဖန္႔က်က္ေဆာင္ရြက္ရပါမယ္။ ဤတြင္ မ်က္ေမွာက္စာေပသမားမ်ားနဲ႔ အနာဂတ္ စာေပသမားမ်ား မွာ အလြန္အေရးပါပါတယ္။ မၽိဳးဆက္သစ္ စာေပ တစ္ခုျဖစ္ေပၚလာဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။ မၽိဳးဆက္သစ္ဆိုသည္ မွွာ မူလမၽိဳးကို အေျခခံ ၍ ဆက္ၿပီး ဆန္းသစ္ သြားရမည္ ဟု အဓိပၸါယ္ ရပါသည္။ ၎ကို ၾကားမျဖစ္သည့္သမိုင္းျဖစ္စဥ္ historical continuity လို႔ေခၚပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ္တို႔စာေပသည္ ၾကားျပတ္သြားခဲ့ရသည္။ ခါးျပတ္ခဲ့သည္။ ဒါေၾကာင့္ ေထာ့ကၽိဳး limp ျဖစ္ေနသည္။ ပတ္ၾကားအက္ထဲကို အေထြေထြအျပားျပားအသံတို႔၊ စာလံုးေပါင္းတို႔ ၊ အသံုးအႏႈန္းတို႔၊ ယဥ္ေက်းမူ႔တို႔ စီးဝင္သြားသည္။ "ပုတ္ျခားရင္ ႏြားခ်ီး ဝင္တယ္"လို႔ အဆို႐ွိပါတယ္။ ယခု စာေပရဲ႕ အဓိက အသက္ေသြးေၾကာျဖစ္သည့္ အကၡရာ ပါ ေပ်ာက္ကြယ္ ေနရပါၿပီ။ အကၡရာ အမွန္မွာ ေပ်ာက္ကြယ္ ေနၿပီး ႏိုင္ငံေရးလွည့္ကြက္အရ စိတ္ေက်နပ္မူ႔ရေစရန္ ေနာက္ျပန္ ေရးဆြဲ ပံုေဖာ္ထားသည့္ အလြန္ခက္ခဲသည့္ အေရးအသား အကၡရာ ကိုသာ အစားထိုး ဖန္တီး ႏွစ္သိမ့္ ေပးျခင္းကိုသာ ရခိုင္တို႔ ခံ ထားရသည္။

ဘာသာေဗဒ ေျပာင္းလဲတတ္တဲ့ နိယာမ သေဘာသဘာဝကို ဓမၼဓိ႒န္ က်က် ေလ့လာၾကည့္မွ objective observation အားနည္းရင္ တစတစမသိမသာေျပာင္းလဲ ျဖစ္ထြန္းလာျခင္း evolution သေဘာကို မျခံဳငံု မိႏိုင္ပါ။ ယင္းသို႔ မငံုမိရင္ လြတ္လပ္မူ႔ liberty ႏွင့္ ထိန္းခၽဳပ္မူ႔ restraint သေဘာအရ ေၾကာင့္ တိုးတက္ဆန္းသစ္မူ႔ Paradoxically improvement ကို မည္သို႔လက္ခံမည္နည္း။

အခု ကြၽန္ေတာ္တို႔ စာေပသမားတို႔ မွာ စားလံုးေပါင္းကြဲျခင္းကို စာေပနယ္တစ္ခုလံုး အျခင္းမ်ား ျပႆနာ လုပ္ေနၾကျခင္းကို ရပ္တန္႔သင့္ၿပီ ျဖစ္သည္။ ထိုသို႔ျဖစ္ရျခင္းမွာ ေျပာင္းလဲျခင္းနိယာမသေဘာတို႔ကိုေပါ့ေပါ့ဆဆတြက္ဆမိလို႔ျဖစ္တယ္။ ေရႊသည္ ေရႊ ဆိုသည့္စလံုးေပါင္း ျဖစ္လာဖို႔အတြက္ ၁၂၆ ႏွစ္ကို တေရြ႕ေရြ႕ျဖတ္သန္းခဲ့ရပါတယ္။ သကၠရာဇ္ ၆၅၇ က ေရးထိုးခဲ့သည့္ မင္းထီးေက်ာက္စာမွာ ႐ွယ္ပန္ငုယ္ပန္ လို႔ေရးထိုးခဲ့တယ္။ သကၠရာဇ္ ၇၈၅ က ေရးထိုးခဲ့သည့္ ေက်ာက္ေတာ္ဘုရားေက်ာက္စာ မွာ က်ေတာ့ ရႊီလွီ႐ႊီတက္ လို႔စာလံုးေပါင္းေျပာင္းလာသည္။ အခုကြၽန္ေတာ္တို႔က ေရႊ လို႔စလံုးေပါင္းေပါင္းေနၾကၿပီ။ မသိမသာ တစ္ေရႊ႕ေရႊ႕ေျပာင္းေနၾကသည့္သေဘာပါ။ ေကာင္းတာလဲ ႐ွိမည္။ ဆိုးတာလဲ ႐ွိမည္။ မည္သုိ႔ပင္ဆိုေစကာမူ တေရြ႕ေရြ႕ေျပာင္းျခင္း evolution ကို ဇြတ္ျပျခင္း violation လုပ္လ်င္ သဘာဝနိယာမတရား natural law ကို ေခါင္းႏွင့္ဝင္ေဆာင့္သလို ျဖစ္ေနပါလိမ့္မယ္။ ႀကိဳက္သည္ျဖစ္ေစမႀကိဳက္သည္ျဖစ္ေစ ယဥ္ေက်းမူ႔ဆိုသည္မွာ တည္တံ့ခိုင္ၿမဲျခင္းသေဘာ ႏွင့္ ေျပာင္းလဲျခင္းသေဘာ ဒြန္တြဲေနျခင္းျဖစ္သည္။ ထိုမွတဖန္ ေျပာင္းလဲျခင္းဆိုသည္မွာ ေဖာက္ျပန္ေသြဖယ္ျခင္းႏွင့္ တိုးတက္ဆန္းသစ္ျခင္း သေဘာ ႐ွိပါတယ္။

အခၽဳပ္အားျဖင့္ဆိုရပါမူ ႐ခိုင္အာ vocal organ က ထြက္တဲ့စကားသံကို ရခိုင္လူ႔အဖြဲ႔အစည္းက သပ္မွတ္ထားတဲ့ အကၡရာ ႏွင့္ သေကၤတ ျပဳေရးလိုက္သည့္ စာသည္ ရခိုင္စာ ျဖစ္သည္။ ရခိုင္စကားသံကို ပီသေအာင္ သေကၤတ မျပဳႏိုင္သည့္စာကို ရခိုင္စာဟု မေခၚႏိုင္ပါ။

ရခိုင္႐ိုးရာ ရထားဆြဲပြဲအစ
--------------------------------
သကၠရာဇ္ (၈၇၈) ခုႏွစ္ ေျမာက္ဦးနန္းတက္စိုးစံ ဘုရင္မင္းဘာ လက္ထက္၌ မဟာပညာ ေက်ာ္ႏွင့္ ဦးျမ၀ါ (သွ်င္ငယ္ျမ၀ါ) ကဲ့သို႔ ပညာရွိမ်ားႏွင့္ ေလာကီပညာရွင္မ်ား ေပၚထြန္းခဲ့ ေၾကာင္း သိရသည္။ ဦးျမ၀ါ (သွ်င္ငယ္ျမ၀ါ) မွာ ဘုရင့္တိုင္းျပည္ေရးရာကို ေလာကီပညာျဖင့္ ကူညီထမ္းေဆာင္ေနသူအျဖစ္ ထင္ရွားသည္။ တစ္ခါေသာ္ သွ်င္ငယ္ျမ၀ါသည္ တုိင္းျပည္ေရွ႕ေရးအတိတ္နိမိတ္ မေကာင္းျခင္းကို ျမင္ရာ မင္းဘာဘုရင္ထံ သြားေရာက္ၿပီး ၾကာသပေတးရက္သားရွင္တစ္ဦး၏ ရင္ကိုခြဲ၊ အူကို ထုတ္ကာ ၎လဲက်ကြယ္လြန္ရာေနရာတြင္သာ ျမဳပ္ႏွံရန္ ေလွ်ာက္တင္သည္။ ထိုစဥ္ေလာကီ ပညာရွင္ဦးျမ၀ါမွာ ၾကာသပေတးရက္သားျဖစ္ၿပီး မိမိ၏ရင္ကိုခြဲကာ အူကိုထုတ္၍ နန္းေတာ္အား ပတ္စဥ္ ယုတ္ညံ့ေသာအရပ္၌ လဲက်ကြယ္လြန္ခဲ့ေၾကာင္း သိရသည္။ ထိုသို႔ မ်ဳိးခ်စ္တိုင္းျပည္ရတနာျဖစ္သူအား ဘုရင္က ယုတ္နိမ့္အရပ္တြင္ မျမဳပ္ေစဘဲ ျမင့္ျမတ္အရပ္၌သာ ျမဳပ္ႏွံေစရာ ျပည္သူအေပါင္းႏွင့္ သေဘာထားကြဲလြဲၿပီး သွ်င္ငယ္ျမ၀ါ၏ ၾကြင္းက်န္႐ုပ္အေလာင္းအား ပန္းရထားေပၚတြင္တင္ၿပီး ျပည္သူတစ္ဘက္၊ ဘုရင္ဖက္ေတာ္သားတို႔က တစ္ဘက္၊ သူ႔ဘက္ကိုယ့္ဘက္ အႏိုင္ရရွိေစရန္ အၿပိဳင္ဆြဲခဲ့ၾက ေၾကာင္း သမိုင္းအရ သိရွိရပါသည္။ ထိုအခ်ိန္မွစတင္ကာ ေလာကီပညာရွင္ သွ်င္ငယ္ ဦးျမ၀ါအား ဂုဏ္ျပဳၿပီး ႏွစ္စဥ္ႏွစ္တိုင္း တပို႔တြဲလ ေရာက္တိုင္း ရထားဆြဲပြဲ က်င္းပၾကျခင္းျဖစ္ပါသည္။
ကုံရာသီ တပို႔တြဲ ရထားဆြဲ

တစ္ႏွစ္လုံး၏ ေဆာင္းရာသီ တစ္လတည္း၌သာ ရထားဆြဲပြဲကို က်င္းပသည္။ ေတာင္သူလယ္သမားမ်ားႏွင့္ ျပည္သူအေပါင္း စပါးရိတ္ၿပီးခ်ိန္ ေငြရႊင္ခ်ိန္ႏွင့္ ေရွ႕လာမည့္ႏွစ္တြင္ ရာသီဥတုေကာင္းမြန္ေစရန္ႏွင့္ စပါးဆန္ေရေပါမ်ားေစရန္ ရည္ရြယ္၍လည္း တပို႔တြဲလတြင္ ရထားဆြဲၾကေၾကာင္း စာဆိုသုေတသီအေပါင္းက ဆိုသည္။ ေျမာက္ဦးေခတ္က အစပ်ဳိးကာ ၿဗိတိသွ်ေခတ္ႏွင့္ ဒုတိယကမၻာစစ္ေႏွာင္းပိုင္းတြင္လည္း စဥ္ဆက္မျပတ္ ရထားဆြဲပြဲကို ရခိုင္ေဒသအသီးသီးတြင္ က်င္းပခဲ့ၾကေၾကာင္း သိရသည္။ ယေန႔ အခ်ိန္အခါတြင္ နွစ္စဥ္ႏွစ္တိုင္း ရထားပြဲကို က်င္းပေသာ္လည္း စစ္ေတြၿမိဳ႕တြင္ လြန္ခဲ့ေသာႏွစ္ေပါင္း (၄၀) ခန္႔ကပင္ ရထားဆြဲပြဲ မက်င္းပခဲ့ေၾကာင္း သိရပါသည္။ ရထားဆြဲရန္ သစ္သားေဘာင္ကို ခိုင္ခန္႔ေအာင္ လုပ္ၿပီး သစ္သားဘီးမ်ားျဖင့္ တြဲဆက္ကာ ရထားအလယ္၌ ၀ါးၫႊန္႔ပင္ကို စိုက္ထူကာ ရထားတစ္ဘက္တစ္ခ်က္၌ ႀကိဳးျဖင့္ ဆြဲၾကသည္။ ရပ္ကြက္အသီးသီးမွ တစ္ဘက္ႏွင့္တစ္ဘက္ အၿပိဳင္ဆြဲ (သံက်ိပ္) သံခ်ပ္ထိုးၾက သည္။ ညီၫြတ္စုေပါင္းခြန္အားႏွင့္ အားကစားစိတ္ဓာတ္၊ မိသားစုစိတ္ဓာတ္ကို အေျခခံကာ ယွဥ္ၿပိဳင္ၾကသည္။

ေရွးႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာကပင္ ရထားဆြဲပြဲကို တပို႔တြဲလဆန္းတြင္ ဆြဲၾကၿပီး တပို႔တြဲလျပည့္ည ေရာက္တိုင္း ရထားကို အႏိုင္ရသည့္ဘက္က မီး႐ႈိ႕ေလ့ရွိၾကသည္။ ရခိုင္႐ိုးရာ ရထားဆြျပြဲကို က်င္းပသည့္ရပ္ကြက္သည္ (၃) ႏွစ္ဆက္တိုက္ က်င္းပရသည့္ ဓေလ့ရွိေၾကာင္း သိရသည္။ သို႔ျဖစ္ပါ၍ ရခိုင္႐ိုးရာအစဥ္အလာပြဲေတာ္တစ္ခုျဖစ္သည့္ မေပ်ာက္ကြယ္ရေလေအာင္ ထိန္းသိမ္းၾကရပါမည္။ ၁၉၆၈ ခု၊ ျပည္ေထာင္စုေန႕ပြဲတြင္ ရခိုင္ျပည္နယ္ ကိုယ္စားျပဳ ရထားပန္းယိုင္ယိမ္းကို ေက်ာက္ျဖဴျမိဳ႕နယ္မွ တင္ဆက္ခဲ့ဖူးျပီး၊ ေရးစပ္သူမွာ ဆရာၾကီး ဦးလံုး ျဖစ္ပါသည္။

THE END
Hnin Hnin Nway(ရခိုင္သူ)

စုစီးကူးယူေဖာ္ျပေရ။

စာကုိးက်မ္း
1.Maternal Morbidity and Mortality
among Indigenous People in
Bangladesh:A Study of the Mru
Community.
2.ဓညဝတီရာဇဝင္သစ္ (မင္းေက်ာင္းဆရာေတာ္ ဦးပဏိၭ
3.နတ္သမီးသုိက္ရခုိင္ရာဇဝင္
4.ပီျပင္ေသာရခုိင္ဘုရင္ရာဇဝင္
5.ရခုိင္နီးဒါန္း (ေမာင္ျပဴး-သံတြဲ)
6.ရခုိင္ပုံတည္ဝတၳဳမ်ား(အရွင္စကိနၷ)
7.ရခုိင္မင္းသမီးဧခ်င္း-အဒူမင္းညိဳ
8.ရခုိင္ရာဇဝင္သစ္က်မ္း (ပ,ဒု ေတာင္ေက်ာင္းဆရာေတာ္ စနၷမာလာ လကၤာရ)
9.ရခုိင္ယဥ္ေက်းမူမ်ား( ၈,၉)
10.The Ministry of Chittagong Hill
Tracts Affairs of Bangladesh:
An agency for discrimination against indigenous jumma peoples
11.Original Article
Ethnographic information and medical formulations of a Mro community of Gazalia Union in the
Bandarbans district of Bangladesh
နတ္ျမစ္ - လိႈင္းျပာ
ဗမာသမိုင္းမ်ား
ႏွင့္pageေပါင္းမ်ားစြာ
ရခိုင္သမိုင္းသုေတသီေဆာင္းပါးမ်ား
ေဆာင္းပါးေပါင္းမ်ားစြာတို႔ျဖစ္ၾကပါသည္။